Αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός των παιδιών και των εφήβων που ζουν με διαταραχές ψυχικής υγείας, γεγονός που δεν αφήνει κανένα περιθώριο για εφησυχασμό. Τα τελευταία δέκα χρόνια, η κατάσταση επιδεινώνεται σταθερά, με τις στατιστικές να δείχνουν καθαρά την κλιμάκωση του προβλήματος. Στην Ελλάδα, ένας στους τέσσερις εφήβους εμφανίζει κάποιας μορφής ψυχική διαταραχή, φανερώνοντας την επιτακτική ανάγκη για καθολική και απρόσκοπτη πρόσβαση όλων των παιδιών και των νέων σε ποιοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Η ανάγκη αυτή δεν είναι θεωρητική· είναι επείγουσα και απαιτεί άμεσες, στοχευμένες παρεμβάσεις.
Τα παραπάνω επισημαίνει ο δρ Ζοάο Μπρέντα, επικεφαλής του Γραφείου Ποιότητας Φροντίδας και Ασφάλειας Ασθενών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην Αθήνα, σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Αφορμή στάθηκε η σημερινή εκδήλωση με τίτλο «Growing Healthier Together», η οποία φιλοξενείται στον Κήπο του Ζαππείου από τις 11:00 π.μ. έως τις 17:00 μ.μ., με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Πρόκειται για μια ημέρα αφιερωμένη στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας και της ευημερίας των παιδιών, των εφήβων, των οικογενειών και των φροντιστών τους, με στόχο όχι μόνο την ενημέρωση αλλά και την κινητοποίηση της κοινωνίας γύρω από ένα πρόβλημα που δεν μπορεί πια να αγνοείται.
Ορατό και ανησυχητικό γίνεται το μέγεθος της κρίσης στην ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων, σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξε πρόσφατα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) για την Ευρωπαϊκή Περιφέρεια. Τα δεδομένα, που θα περιληφθούν σε έκθεση-ορόσημο που αναμένεται να δημοσιευτεί τους επόμενους μήνες, σκιαγραφούν μια ζοφερή πραγματικότητα: η ψυχική υγεία των νέων επιδεινώνεται σταθερά τα τελευταία δέκα χρόνια, με τον αριθμό των εφήβων που ζουν με ψυχική διαταραχή να αυξάνεται διαρκώς.
Όπως αναφέρει ο δρ Ζοάο Μπρέντα, επικεφαλής του Γραφείου Ποιότητας Φροντίδας και Ασφάλειας Ασθενών του ΠΟΥ στην Αθήνα, ένας στους πέντε εφήβους ηλικίας 15 έως 19 ετών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο εμφανίζει κάποια διαταραχή ψυχικής υγείας. Ακόμα πιο σοκαριστικό είναι το γεγονός ότι η αυτοκτονία αποτελεί πλέον την πρώτη αιτία θανάτου για τις ηλικίες 15 έως 29 ετών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πρόκειται για μια κατάσταση που δεν επιδέχεται καμία μορφή αδράνειας ή αναβολής, αφού αποτυπώνει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο την ανάγκη για άμεση και σοβαρή επένδυση στην ψυχική φροντίδα των νέων.
Η εικόνα στην Ελλάδα είναι ακόμη πιο ανησυχητική. Σύμφωνα με τον δρα Μπρέντα, περίπου ένας στους τέσσερις εφήβους ηλικίας 15-19 ετών στη χώρα ζει με μια διαταραχή ψυχικής υγείας. Τα δεδομένα αυτά ενισχύουν την ανάγκη για συνέχιση και ενδυνάμωση της συνεργασίας μεταξύ του ΠΟΥ/Ευρώπης και του ελληνικού Υπουργείου Υγείας, με στόχο τη βελτίωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας που προσφέρονται σε παιδιά και εφήβους.
Η παρέμβασή του πραγματοποιήθηκε ενόψει της σημερινής εκδήλωσης «Growing Healthier Together», που φιλοξενείται στον Κήπο του Ζαππείου από τις 11:00 έως τις 17:00, με ελεύθερη είσοδο. Η πρωτοβουλία στοχεύει στην ευαισθητοποίηση γύρω από την ψυχική υγεία των παιδιών, των εφήβων, των οικογενειών και των φροντιστών τους, δίνοντας έμφαση στην πρόληψη, την ενημέρωση και την οικοδόμηση ενός υποστηρικτικού δικτύου για όλους όσοι το έχουν ανάγκη.
Η κρίση στην ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων δεν είναι αποτέλεσμα ενός μεμονωμένου παράγοντα, αλλά προϊόν μιας περίπλοκης και ανησυχητικής αλυσίδας επιδράσεων. Ο δρ Ζοάο Μπρέντα, επικεφαλής του Γραφείου Ποιότητας Φροντίδας και Ασφάλειας Ασθενών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην Αθήνα, εξηγεί ότι η αύξηση της ψυχικής δυσφορίας, όπως καταγράφεται από τα ίδια τα παιδιά και τους εφήβους, συνδέεται άμεσα με την εντεινόμενη πίεση από πολλαπλούς στρεσογόνους παράγοντες.
Σήμερα, οι νέοι στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ βρίσκονται αντιμέτωποι με πρωτοφανείς προκλήσεις που δοκιμάζουν τις αντοχές τους: η κλιματική κρίση, οι γεωπολιτικές συγκρούσεις, και η καθημερινή τους εμπειρία σε ένα ψηφιακό περιβάλλον χαοτικό, συχνά μη ρυθμιζόμενο, και φορτισμένο με τοξικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, τα παιδιά και οι έφηβοι έρχονται αντιμέτωποι με έντονα αισθήματα άγχους, ανασφάλειας και απομόνωσης, ενώ την ίδια στιγμή δεν έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας που πραγματικά χρειάζονται.
Η πραγματικότητα αυτή επιβεβαιώνει ότι η προστασία της ψυχικής υγείας των νέων απαιτεί ολιστική προσέγγιση: πρόληψη, έγκαιρη παρέμβαση, ενίσχυση των δημόσιων δομών ψυχικής υγείας και κυρίως πολιτικές που να ανταποκρίνονται στα δεδομένα της εποχής. Χωρίς επαρκή στήριξη, τα παιδιά και οι έφηβοι μένουν εκτεθειμένοι σε έναν κόσμο που συνεχώς πιέζει — και σπάνια ακούει.
Η επιδείνωση της ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων επιτείνεται από ένα ακόμη κρίσιμο πρόβλημα: οι υφιστάμενες υπηρεσίες ψυχικής υγείας δεν είναι φτιαγμένες για εκείνους που τις χρειάζονται περισσότερο. Όπως επισημαίνει ο δρ Ζοάο Μπρέντα του ΠΟΥ, οι υπηρεσίες συχνά λειτουργούν σε περιβάλλοντα που δεν είναι φιλικά προς τους νέους, δεν λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, και υποφέρουν από σοβαρές ελλείψεις σε εξειδικευμένο προσωπικό. Το αποτέλεσμα είναι μακρές λίστες αναμονής και υπηρεσίες που δεν καλύπτουν ούτε το βασικό επίπεδο φροντίδας.
Έτσι, το πρόβλημα γίνεται διπλό: από τη μία πλευρά, οι νέοι βρίσκονται υπό την πίεση μιας διαρκώς επιδεινούμενης καθημερινότητας, με ψυχολογικά βάρη που σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν προηγούμενο. Από την άλλη, το σύστημα που υποτίθεται ότι πρέπει να τους στηρίξει, αποδεικνύεται ανεπαρκές και απρόσιτο. Οι ψυχικές ανάγκες των νέων συναντούν ένα σύστημα φροντίδας που δεν μπορεί –ή δεν ξέρει πώς– να ανταποκριθεί ουσιαστικά. Το κενό αυτό δεν είναι τεχνικό· είναι βαθιά κοινωνικό και πολιτικό. Και όσο παραμένει ανοιχτό, τόσο διευρύνεται η κρίση.
Στο Γραφείο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την Ποιότητα της Φροντίδας και την Ασφάλεια των Ασθενών στην Αθήνα, η εστίαση είναι ξεκάθαρη: κάθε παιδί και κάθε έφηβος πρέπει να έχει πρόσβαση σε φροντίδα ψυχικής υγείας υψηλής ποιότητας. Σε αυτή την κατεύθυνση, το γραφείο συμμετείχε πρόσφατα στη διαμόρφωση των νέων Προτύπων Ποιότητας για τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Νέων, μια πρωτοβουλία που ξεχωρίζει όχι μόνο για την επιστημονική της βάση, αλλά και για τη μεθοδολογία της: οι ίδιοι οι νέοι είχαν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση των κριτηρίων.
Τα νέα πρότυπα βάζουν στο κέντρο την εμπειρία και τις ανάγκες των νέων, προωθώντας υπηρεσίες που είναι φιλικές, χωρίς αποκλεισμούς και απαλλαγμένες από στίγμα. Αναδεικνύουν τη σημασία της συνδιαμόρφωσης των πολιτικών ψυχικής υγείας με τους ίδιους τους ωφελούμενους, προτείνοντας ένα πλαίσιο φροντίδας που είναι πραγματικά ανθρώπινο και αποτελεσματικό. Παράλληλα, υπογραμμίζουν την ανάγκη καθολικής πρόσβασης σε επιστημονικά τεκμηριωμένες παρεμβάσεις, οι οποίες παρέχονται από εξειδικευμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Η αλλαγή κατεύθυνσης είναι σαφής: η ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με παλιά εργαλεία και αποστειρωμένες προσεγγίσεις. Απαιτεί φροντίδα που βασίζεται στην κατανόηση, τη συμμετοχή και τον σεβασμό στις εμπειρίες των ίδιων των νέων. Και για τον ΠΟΥ, αυτό δεν είναι απλώς μια θεωρία, αλλά ένας στόχος με συγκεκριμένα εργαλεία, δομές και πρότυπα.
Οι νέες παρεμβάσεις που προτείνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δεν περιορίζονται μόνο σε παιδιά και εφήβους με διαγνωσμένες ψυχικές διαταραχές. Αντιθέτως, στοχεύουν ολιστικά σε όλο το φάσμα των αναγκών: από την πρόληψη και την ενδυνάμωση έως τη θεραπευτική υποστήριξη. Όπως εξηγεί ο δρ Ζοάο Μπρέντα, οι δράσεις αυτές περιλαμβάνουν παρεμβάσεις για τον γενικό πληθυσμό των παιδιών και των εφήβων, όπως η καλλιέργεια συναισθηματικής νοημοσύνης και δεξιοτήτων ζωής μέσα από το σχολείο ή την κοινότητα. Ταυτόχρονα, στοχεύουν και σε παιδιά που βιώνουν έντονο στρες ή πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για διαταραχή ψυχικής υγείας.
Η προσέγγιση είναι καθαρή και χωρίς αστερίσκους: κάθε παιδί και κάθε έφηβος που χρειάζεται βοήθεια πρέπει να την έχει. Χωρίς εμπόδια, χωρίς καθυστερήσεις, και κυρίως χωρίς διακρίσεις, είτε ζει σε αστικό κέντρο είτε σε απομακρυσμένη περιοχή. Ο ΠΟΥ θέτει ως προτεραιότητα τη δίκαιη, καθολική πρόσβαση σε υποστήριξη, προσαρμοσμένη στις ανάγκες της σύγχρονης παιδικής και εφηβικής ηλικίας.
Ο ΠΟΥ/Ευρώπης, μέσω του Γραφείου του για την Ποιότητα της Φροντίδας και την Ασφάλεια των Ασθενών στην Αθήνα, διοργανώνει σήμερα την εκδήλωση «Growing Healthier Together» στον Κήπο του Ζαππείου, μια ανοιχτή πρωτοβουλία αφιερωμένη στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας παιδιών, εφήβων και των οικογενειών τους. Με πάνω από 20 συμμετοχές κορυφαίων οργανισμών ψυχικής υγείας, το πρόγραμμα της ημέρας περιλαμβάνει διαδραστικά εργαστήρια, δημιουργικά παιχνίδια, συζητήσεις και δράσεις με στόχο την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της γνώσης γύρω από ζητήματα ψυχικής υγείας.
Ο δρ Ζοάο Μπρέντα, επικεφαλής του Γραφείου του ΠΟΥ στην Αθήνα, δίνει το στίγμα της εκδήλωσης: «Η ψυχική υγεία των παιδιών και των νέων αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της ατομικής ευημερίας, της κοινωνικής συνοχής και της δημόσιας υγείας. Η καθολική πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας, η ενίσχυση της πρόληψης και η ανάπτυξη αποτελεσματικών μηχανισμών έγκαιρης παρέμβασης δεν αποτελούν προνόμιο αλλά θεμελιώδες δικαίωμα όλων». Το μήνυμα είναι σαφές: η ψυχική υγεία πρέπει να πάψει να είναι ταμπού ή πολυτέλεια και να αντιμετωπίζεται ως αναφαίρετο δικαίωμα, προστατευόμενο σε όλα τα επίπεδα.
Η εκδήλωση φιλοδοξεί να ενεργοποιήσει γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικούς και επαγγελματίες υγείας σε μια κοινή προσπάθεια για ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, όπου οι νέοι θα νιώθουν ασφαλείς, κατανοητοί και ουσιαστικά υποστηριζόμενοι. Στις θεματικές που θα συζητηθούν περιλαμβάνονται κρίσιμα ζητήματα, όπως η πρόληψη της βίας μεταξύ συνομηλίκων, η υπεύθυνη χρήση του διαδικτύου, η διαχείριση άγχους, και η ανάγκη για έγκαιρη παρέμβαση όταν εμφανίζονται σημάδια ψυχικής δυσφορίας.
