Παρά τις συχνές διακηρύξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί διαφάνειας, λογοδοσίας και προσήλωσης στο κράτος δικαίου, μια νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συμβουλίου (ΕΕΣ) αποκαλύπτει μια πραγματικότητα που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις θεμελιώδεις αξίες της Ένωσης. Σύμφωνα με το έγγραφο, την περίοδο 2021-2023, χιλιάδες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) έλαβαν 7,4 δισεκατομμύρια ευρώ από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους – ποσό που διοχετεύθηκε χωρίς επαρκή έλεγχο, χωρίς διαφανή κριτήρια και με αδιαφανείς διαδικασίες.
Η έκθεση δεν κατονομάζει συγκεκριμένες οργανώσεις, ωστόσο καταγράφει ότι 12.000 ΜΚΟ έλαβαν χρηματοδότηση: 4,8 δισ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και 2,6 δισ. ευρώ από τα κράτη-μέλη, στο πλαίσιο προγραμμάτων που αφορούν το περιβάλλον, τη συμπερίληψη, την κοινωνική ένταξη, την ενσωμάτωση μεταναστών και άλλες «εσωτερικές πολιτικές» της Ε.Ε.
Όμως ο ευγενής σκοπός των παραπάνω προγραμμάτων μοιάζει να υπονομεύεται από μια σειρά σοβαρών παρατυπιών: λανθασμένα ή ψευδή στοιχεία, ασαφείς δηλώσεις, απουσία διασταυρώσεων, επιρροή μέσω λόμπινγκ και, το σημαντικότερο, έλλειψη ουσιαστικού ελέγχου στη ροή των κονδυλίων. Τα χρήματα διοχετεύθηκαν μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, καθώς και από προγράμματα όπως LIFE και Erasmus+.
Χάσμα μεταξύ αριθμών και πραγματικότητας
Σύμφωνα με το Σύστημα Οικονομικής Διαφάνειας της Ε.Ε. (FTS), τη βάση δεδομένων που υποτίθεται ότι εξασφαλίζει την ενημέρωση των Ευρωπαίων πολιτών για τους αποδέκτες κοινοτικής χρηματοδότησης, την τριετία 2021-2023 καταγράφηκαν 7.569 ΜΚΟ ως δικαιούχοι. Ο αριθμός αυτός απέχει σημαντικά από τις 12.000 ΜΚΟ που αναφέρονται στην έκθεση του Ελεγκτικού Συμβουλίου, αποκαλύπτοντας έτσι ένα σοβαρό κενό διαφάνειας και ασυνέπεια μεταξύ των επίσημων στοιχείων και της πραγματικότητας.
Ενδεικτικά παραδείγματα από την πλατφόρμα FTS:
- Η ΜΚΟ Terre des Hommes, που δραστηριοποιείται στην προστασία παιδιών, εμφανίζεται να έχει λάβει σχεδόν 10 εκατομμύρια ευρώ.
- Οι Φίλοι της Γης, περιβαλλοντική ΜΚΟ, έλαβαν 5 εκατομμύρια ευρώ.
- Η διεθνής ανθρωπιστική οργάνωση Acted φαίνεται να απορρόφησε 198 εκατομμύρια ευρώ.
Αν και αυτά τα ποσά παρουσιάζονται στην επίσημη πλατφόρμα, η έκθεση του ΕΕΣ θέτει ένα μεγαλύτερο ζήτημα αξιοπιστίας και λογοδοσίας: Ποιος πραγματικά διαχειρίζεται τα χρήματα; Για ποιους σκοπούς χρησιμοποιούνται; Και ποιος ελέγχει αν επιτυγχάνονται οι στόχοι των χρηματοδοτούμενων δράσεων;
Ψευδείς δηλώσεις, λόμπινγκ και μηδενικός έλεγχος
Πέραν της καθυστέρησης άνω του ενός έτους στην ενημέρωση των στοιχείων του FTS, καθώς επικαιροποιούνται κάθε 30 Ιουνίου, υπάρχουν και διαφορές μεταξύ των ποσών που εμφανίζονται στην καταγραφή και εκείνων που έχουν πραγματικά εγκριθεί. Σε μια περίπτωση, για παράδειγμα, η Επιτροπή ενέκρινε 549 εκατ. ευρώ για μια ΜΚΟ, αλλά η αρχή οικονομικής διαφάνειας εμφάνιζε μόνο 317 εκατ. ευρώ. Περισσότερα από 200 εκατομμύρια ευρώ εξαφανίστηκαν, και είναι πολύ δύσκολο -αν όχι αδύνατον- να εντοπιστούν.
Άλλο παράδειγμα: μεταξύ 2021 και 2023, το FTS αναφέρει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέβαλε όχι λιγότερα από 1,363 δισεκατομμύρια ευρώ σε ΜΚΟ για την ανάπτυξη του Erasmus+ (που επιτρέπει στους νέους να σπουδάσουν στο εξωτερικό) και στο Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης (που υποστηρίζει τους νέους που επιθυμούν να συμμετάσχουν σε εθελοντικές δραστηριότητες). Όμως, η έκθεση αναφέρει πως το ποσό αυτό μεταφέρθηκε σε τρεις «ενδιάμεσους εταίρους», οι οποίοι θα έπρεπε να το διανείμουν στις ΜΚΟ. Στην πραγματικότητα, μόνο το 10% έφτασε στις ΜΚΟ. Το υπόλοιπο 90% (1,226 δισ. ευρώ) πήγε σε «άλλους αποδέκτες», χωρίς να διευκρινιστεί ποιοι είναι αυτοί. Και, όπως σημειώνει το Ελεγκτικό Συμβούλιο, «η Επιτροπή δεν είχε εικόνα για τα ποσά που μεταφέρθηκαν με αυτή τη διαδικασία».
Ο ευρωπαϊκός οργανισμός οικονομικής διαφάνειας καταγράφει μόνο τους τελικούς αποδέκτες πρώτου επιπέδου, δηλαδή όσους λαμβάνουν απευθείας τα χρήματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως, τα χρήματα συχνά ανακατανέμονται από τον πρώτο δικαιούχο σε τρίτους. Για παράδειγμα, μια ΜΚΟ που συμμετείχε στο πρόγραμμα «Πολίτες, Ισότητα, Δικαιώματα και Αξίες» (CERV) ανακατένειμε κονδύλια αξίας 3,9 εκατ. ευρώ το 2022 και 3,7 εκατ. ευρώ το 2023, δηλαδή το 2% του συνολικού προϋπολογισμού του CERV για εκείνες τις χρονιές.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο θίγει επίσης το αμφιλεγόμενο καθεστώς των ΜΚΟ που λαμβάνουν χρήματα από τους «27». Υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με τον δημοσιονομικό κανονισμό της Ε.Ε., μια ΜΚΟ πρέπει να είναι μη κερδοσκοπική και ανεξάρτητη από τις δημόσιες Αρχές. Ένας σαφής ορισμός αλλά… αρκετά ασαφής, ώστε κάθε «υπηρεσία και οργανισμός της Επιτροπής χρησιμοποιεί διαφορετικά κριτήρια».
Παράλληλα, οι ΜΚΟ που λαμβάνουν ευρωπαϊκή χρηματοδότηση οφείλουν να σέβονται τις θεμελιώδεις αξίες της Ε.Ε. Όμως, κανένας ουσιαστικός έλεγχος δεν γίνεται για το αν πράγματι τις σέβονται. Δεν εξετάζονται η προέλευση των χρημάτων τους, οι δεσμοί τους με κράτη ή εταιρίες, ούτε οι πολιτικές τους θέσεις.
Η έκθεση αναφέρει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε… υπεύθυνες δηλώσεις. Η φράση «προληπτικός έλεγχος» απλώς δεν υπάρχει στο ευρωπαϊκό λεξιλόγιο.
Έτσι, σε μια περίπτωση, ένα μεγάλο ευρωπαϊκό ερευνητικό ινστιτούτο, με στενή διασύνδεση με το κράτος, δημόσια χρηματοδότηση και διοικητικό συμβούλιο πλήρως ελεγχόμενο από κυβερνητικούς αξιωματούχους, καταχωρίστηκε απλώς με μια υπεύθυνη δήλωση ως ΜΚΟ για να χρηματοδοτηθεί.
Σε άλλο παράδειγμα, ιδιωτική οντότητα με γραφεία παγκοσμίως και πελατολόγιο από τη βιομηχανία καλλυντικών και υφασμάτων δηλώθηκε ως ΜΚΟ, αν και παρέχει σαφώς εμπορικές υπηρεσίες.
Το πιο σοκαριστικό; Κονδύλια από το πρόγραμμα LIFE, που προορίζονται για περιβαλλοντικά έργα, χρησιμοποιήθηκαν για λόμπινγκ προς πολιτικούς. Δηλαδή, χρήματα φορολογουμένων χρησιμοποιήθηκαν για να επηρεαστούν πολιτικές αποφάσεις.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν δημοσιοποίησε ποτέ ποιες ακριβώς ΜΚΟ συμμετείχαν σε αυτές τις ενέργειες.
Σκιά στις ευρωπαϊκές αξίες
Η δημοσιοποίηση της έκθεσης δημιουργεί σοβαρά ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα των μηχανισμών εποπτείας στην καρδιά των ευρωπαϊκών θεσμών. Σε μια περίοδο όπου η Ε.Ε. καλείται να διαχειριστεί κρίσιμα ζητήματα —από τη μετανάστευση και την κοινωνική συνοχή, έως την κλιματική κρίση και τις προκλήσεις της τεχνολογικής μετάβασης— η αδιαφάνεια στη διαχείριση δημόσιου χρήματος απειλεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στην ίδια τη λειτουργία της Ένωσης.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έως την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, δεν έχει τοποθετηθεί επισήμως για το περιεχόμενο της έκθεσης. Ωστόσο, το εύρος των διαπιστωμένων προβλημάτων καθιστά σαφές ότι απαιτείται άμεση αναθεώρηση των μηχανισμών ελέγχου, ενίσχυση της λογοδοσίας, και ίσως μια πιο κριτική επανεξέταση του ρόλου και της χρηματοδότησης των ΜΚΟ σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Είναι σαφές ότι το σκάνδαλο δεν αφορά μόνο τις οργανώσεις που ενδεχομένως καταχρώνται ευρωπαϊκά κονδύλια, αλλά το ίδιο το θεσμικό πλαίσιο που τους τα παρέχει χωρίς επαρκείς δικλείδες ασφαλείας. Αν η Ε.Ε. θέλει να παραμείνει φάρος διαφάνειας και δημοκρατίας, η επιλεκτική σιωπή δεν αποτελεί πλέον επιλογή.
Τα ευρήματα του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνείας: το ευρωπαϊκό σύστημα χρηματοδότησης προς τις ΜΚΟ πάσχει από διαρθρωτική αδιαφάνεια, πολιτική ατολμία και διοικητική ανεπάρκεια. Το να δαπανώνται δισεκατομμύρια ευρώ των Ευρωπαίων φορολογουμένων, χωρίς έλεγχο, σε οργανισμούς που δεν πληρούν ούτε τα βασικά κριτήρια για ΜΚΟ αποτελεί θεσμική αυτοκτονία για την Ε.Ε., ειδικά σε μια εποχή που η εμπιστοσύνη των πολιτών στους ευρωπαϊκούς θεσμούς μειώνεται δραματικά.
Η αποτυχία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να επιβάλει κανόνες, να ελέγχει και να προστατεύσει τη διαφάνεια δεν είναι απλώς λογιστικό λάθος – είναι πολιτική πράξη συνενοχής.
