Σαν σήμερα, στις 16 Νοεμβρίου 1980, δολοφονήθηκαν ο Κύπριος φοιτητής Ιάκωβος Κουμής και η εργάτρια από το Περιστέρι, Σταματίνα Κανελλοπούλου, θύματα και οι δύο της αστυνομικής βίας στην πορεία του Πολυτεχνείου του 1980. Η πορεία αυτή έμεινε στην ιστορία για τα πιο αιματηρά γεγονότα μετά τη μεταπολίτευση.
Το πολιτικό πλαίσιο
Το 1980 ήταν μια σημαντική χρονιά με πολλές πολιτικές και όχι μόνο εξελίξεις στη χώρα μας. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής , μετά από έξι σχεδόν χρόνια στην πρωθυπουργία , ‘’μεταπήδησε’’ στην Προεδρία της Δημοκρατίας στα μέσα του έτους.
Στις εκλογές που έγιναν στην Κοινοβουλευτική Ομάδα της ΝΔ για την ανάδειξη νέου αρχηγού της παράταξης, ο Γεώργιος Ράλλης επικράτησε του Ευάγγελου Αβέρωφ με 88 ψήφους έναντι 84. Η κυβέρνηση Ράλλη ορκίστηκε στις 10 Μαΐου 1980. Η φθορά της ΝΔ ήταν όμως πολύ μεγάλη.
Η κόπωση και η αγανάκτηση του κόσμου, σε συνδυασμό με τα οικονομικά προβλήματα ,λόγω της πετρελαϊκής κρίσης το καλοκαίρι 1979, σε συνδυασμό με την χαρισματική προσωπικότητα και την εξαιρετική ρητορική του Ανδρέα Παπανδρέου, οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια σε πανωλεθρία της ΝΔ στις εκλογές του επόμενου έτους .
Ο Γεώργιος Ράλλης ήταν θιασώτης του ήπιου πολιτικού κλίματος και του απόλυτου σεβασμού των κανόνων του κοινοβουλευτισμού. Ωστόσο η μικρή διαφορά με την οποία είχε επικρατήσει έναντι του Ε. Αβέρωφ , είχε σαν αποτέλεσμα την ύπαρξη διαφωνιών στο εσωτερικό της κυβέρνησης, οι οποίες εκδηλώνονταν συχνά πυκνά και δημόσια, δημιουργώντας επιπρόσθετα προβλήματα.
Η κατάσταση στα πανεπιστήμια
Τις δύο προηγούμενες χρονιές , το 1978 και 1979, στα Πανεπιστήμια υπήρχε ένα εκτεταμένο κίνημα καταλήψεων . Ο νόμος 815 που είχε φέρει στη Βουλή η κυβέρνηση της ΝΔ τον Αύγουστο του 1978, είχε σαν αποτέλεσμα το ξεκίνημα ενός μαζικού αγώνα για την ανατροπή και κατάργησή του.
Το ξεκίνημα έγινε από την Πάτρα και ακολούθησαν οι Σχολές της Αθήνας. Χαρακτηριστικά είναι τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1979 στο Χημείο, με αποκορύφωμα τα επεισόδια της 17/11/1979. Έγιναν μεταξύ των οπαδών της ΚΝΕ και αυτόνομων-ανεξάρτητων φοιτητών του Χημικού.
Ακολούθησε το κλείσιμο των Σχολών από τη Κυβέρνηση ως τα τέλος του χρόνου (12/12/1979) και τελικά τον τερματισμό των καταλήψεων στις 20/12/1979 και την αναστολή του νόμου 815 από την κυβέρνηση Καραμανλή.
Απεργίες και διαδηλώσεις για την επάνοδο στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ
Το 1980 ήταν μια ιδιαίτερα επεισοδιακή χρονιά , ‘’γεμάτη’’ από γεγονότα, απεργίες, διαδηλώσεις, επεισόδια. Στις 19 Οκτωβρίου 1980 η Ελλάδα επέστρεψε στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, απ’ όπου είχε αποχωρήσει στις 14 Αυγούστου 1974, μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
Στις 22 Οκτωβρίου 1980 , χιλιάδες λαού σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη , διαδήλωσαν κατά της επανένταξης της χώρας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Στις 31 Οκτωβρίου και τη 1η Νοεμβρίου 1980 , οι δημόσιοι υπάλληλοι απεργούν ενώ στις 9 Νοεμβρίου, η ΓΣΕΕ οργανώσε μια 24ωρη απεργία ενάντια στην μονόπλευρη λιτότητα.
Στις 12 Νοεμβρίου, βόμβες εκρήγνυνται στα σούπερ μάρκετ ‘’Μαρινόπουλος’’ στα Πατήσια και ‘’Δήμητρα’’ στους Αμπελοκήπους. Την ευθύνη αναλαμβάνει ο ‘’Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας’’
Η ματωμένη επέτειος
Οι εορταστικές εκδηλώσεις κορυφώθηκαν στις 16 Νοεμβρίου, ημέρα Κυριακή, με την καθιερωμένη πορεία, όχι προς την Αμερικάνικη Πρεσβεία, αφού η κυβέρνηση Ράλλη την είχε απαγορεύσει. Οι διαδηλωτές θα έφθαναν ως το Σύνταγμα, όπου και θα έπρεπε να διαλυθούν.
Υπήρχε πολύς κόσμος συγκεντρωμένος και ο ενθουσιασμός ήταν διάχυτος. Όμως, οι απόψεις ήταν διιστάμενες. Κάποιοι δεν ήθελαν σύγκρουση με τις αστυνομικές δυνάμεις , ενώ άλλοι υποστήριζαν ότι η επανένταξη στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και η ακρίβεια , ήταν λόγοι για τους οποίους έπρεπε να υπάρξει σύγκρουση.
Από τις 17:00 έως τις 18:00 έγιναν οι καθιερωμένες ομιλίες στο Πολυτεχνείο. Η εκδήλωση τελείωσε με τον εθνικό ύμνο και στις 18:15 ξεκίνησε η πορεία. Την ίδια ώρα αναρχικοί και αυτόνομοι που ήταν συγκεντρωμένοι στα Προπύλαια , κατεβαίναν την Πανεπιστημίου φωνάζοντας συνθήματα : ‘’ Βία στη βία της εξουσίας’’, ‘’Όλοι πορεία στη πρεσβεία ‘’ κ.α.
Πολλοί, συγκεντρώθηκαν στην αρχή της Βασιλίσσης Σοφίας και περιμέναν μήπως πραγματοποιηθεί η πορεία στην πρεσβεία. Η πλειοψηφία της ΕΦΕΕ που βρισκόταν στην κεφαλή και ο κύριος όγκος της πορείας , κατευθύνθηκαν προς την Πανεπιστημίου όπου και διαλύθηκαν
Οι συγκεντρωμένοι στα ανθοπωλεία του Συντάγματος, αποδοκίμασαν τα μπλοκ του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ. Γύρω στις 10.000 κόσμου ήταν οι διαδηλωτές που ήθελαν να συνεχίσουν προς την πρεσβεία. Οι εντολές της αστυνομίας ήταν να διαλυθούν.
Ακολούθησαν εκτεταμένα και σφοδρής έντασης επεισόδια, από την Πλατεία Συντάγματος ως την Πατησίων και τους γύρω δρόμους, με ρίψεις μολότοφ, καταστροφές και δεκάδες συλλήψεις διαδηλωτών. Ένα πανδαιμόνιο.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στην καταστολή των επεισοδίων έπαιξε το μηχανοκίνητο της αστυνομίας, με τις «αύρες», που από εκείνη τη διαδήλωση δεν ξαναφάνηκαν στους δρόμους της Αθήνας.
Οι δύο νεκροί
Τραυματίες υπήρξαν πολλοί και από τις δύο πλευρές. Δύο, όμως ήταν σε σοβαρή κατάσταση. Η 20χρονη εργάτρια Σταματία Κανελλοπούλου από το Περιστέρι βρέθηκε πεσμένη σε πεζοδρόμιο της οδού Πανεπιστημίου. Μεταφέρθηκε αναίσθητη στο «Ιπποκράτειο», όπου άφησε την τελευταία της πνοή, προτού οι γιατροί προλάβουν να τις προσφέρουν τις πρώτες βοήθειες.
Το πόρισμα του ιατροδικαστή συγκλονίζει: 18 χτυπήματα στο κρανίο, πολλαπλά κατάγματα και βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση.
Ο 26χρονος Κύπριος φοιτητής Ιάκωβος Κουμής συμμετείχε στη συγκεκριμένη πορεία με τους συντρόφους του της «Επιτροπής Αυτοδιάθεσης Κύπρου». Στην Πλατεία Συντάγματος έγινε θύμα άγριας επίθεσης των ΜΑΤ, η οποία τον άφησε επί τόπου βαριά τραυματισμένο.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ο Κουμής δεν είχε λάβει καν μέρος στα επεισόδια, αλλά καθόταν σε παρακείμενο καφενείο την ώρα των επεισοδίων. Ο Ιταλός ιατροδικαστής Ντουράντε περιέγραψε ως αιτία θανάτου ένα καίριο πλήγμα αποκοπής του εγκεφάλου.
Ο Κουμής μεταφέρθηκε στο Λαϊκό Νοσοκομείο και το βράδυ της Κυριακής ήταν κλινικά νεκρός. Απεβίωσε μια εβδομάδα αργότερα στις 23 Νοεμβρίου. Την Παρασκευή, 28 Νοεμβρίου, κηδεύτηκε στην Κύπρο και αμέσως μετά πραγματοποιήθηκε πορεία διαμαρτυρίας προς την Ελληνική Πρεσβεία της Λευκωσίας.
Κάποιοι διαδηλωτές προσπάθησαν να στήσουν οδοφράγματα στην Πανεπιστημίου , εμποδίστηκαν όμως από μοτοσικλετιστές της Άμεσης Δράσης. Έσπασαν βιτρίνες και λεηλάτησαν καταστήματα σε Πανεπιστημίου, Ακαδημίας και Πατησίων.
Πυροβολισμοί στο Πολυτεχνείο
Οι διαδηλωτές βρίσκαν καταφύγιο στο Πολυτεχνείο, καθώς άνδρες των ΜΑΤ άρχιζαν να πυροβολούν. Στο Πολυτεχνείο ,τραυματίζονται από σφαίρες οι Β. Αναγνωστάκης και Σ. Παπαπολυμένος. Οι διαδηλωτές που ήταν κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο , βγήκαν στην οδό Στουρνάρη και συγκρούστηκαν με τα ΜΑΤ.
Ο Βασίλης Αναγνωστάκης , τραυματίας από σφαίρα , δήλωσε αργότερα :
«Βρισκόμουν στην είσοδο του Πολυτεχνείου που βρίσκεται στην οδό Στουρνάρη μαζί με άλλους διαδηλωτές . Στο απέναντι πεζοδρόμιο βρισκόταν δυνάμεις της Αστυνομίας. Τη στιγμή που προσπάθησα να μπω τρέχοντας στο προαύλιο του ΕΜΠ γύρισα το κεφάλι μου και είδα τον επικεφαλής αξιωματικό να με σημαδεύει με το πιστόλι . Μέσα σε κλάσματα του δευτερόλεπτου ένιωσα τη σφαίρα να με χτυπάει στο δεξί γλουτό. Έπεσα κάτω , με πήραν στο κτίριο της Αρχιτεκτονικής και μετά με πήγαν στο νοσοκομείο».
Το πρωί της επόμενης μέρας , οι συγκεντρωμένοι στο Πολυτεχνείο αποχώρησαν. Το μεσημέρι κηδεύτηκε στο Περιστέρι η Σταματίνα Κανελλοπούλου. Χιλιάδες κόσμου τη συνόδευσαν στη τελευταία της κατοικία.
Καταδίκη των επεισοδίων και ευθύνη στους διαδηλωτές
Τα επεισόδια και τις βιαιότητες καταδίκασαν όλα τα πολιτικά κόμματα και οι φοιτητικές παρατάξεις ρίχνοντας όλη την ευθύνη στους διαδηλωτές. Ο συνήθως καταγγελτικός Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε διακριτικός απέναντι στην αστυνομική βία. Δεν έκανε καμία αναφορά στους νεκρούς.
‘’…Δυστυχώς, μετά το τέλος της μεγάλης ειρηνικής πορείας του λαού της Αθήνας , μικρές ομάδες ανεύθυνων στοιχείων και προβοκατόρων , άγνωστης και ύποπτης προέλευσης, δημιούργησαν θλιβερά έκτροπα , με προφανή σκοπό να αμαυρώσουν και να δυσφημήσουν τη μεγάλη λαϊκή επέτειο του Πολυτεχνείου. Εκφράζουμε την αγανάκτησή μας και καταγγέλλουμε στον ελληνικό λαό τους υποκινητές και τα όργανα των θλιβερών γεγονότων», θα αναφέρει.
Στη συζήτηση που έγινε στη Βουλή μία εβδομάδα αργότερα ο πρωθυπουργός, Ράλλης, έκανε την εξής δήλωση που έμεινε στην ιστορία: «Και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ σπάθην κρατεί στα χέρια του για να αμυνθεί εναντίον των δαιμόνων. Δεν κρατεί άνθη»
Στις 18 Νοεμβρίου ανακοινώθηκαν τα ονόματα 65 αστυνομικών που είχαν τραυματιστεί. Επίσης , δόθηκε στην δημοσιότητα κατάλογος με 101 καταστήματα και τράπεζες που έπαθαν ζημιές στα επεισόδια της 16/11.
Οι εφημερίδες της εποχής , αποκαλύπτουν ότι υπήρχε έντονη διαφωνία ανάμεσα στους ανώτερους αξιωματικούς της Αστυνομίας Σακέτο, Πάτσιο και Λάο για το πώς και πού θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν οι διαδηλωτές . Φαίνεται ότι εκείνος που διέταξε να χτυπηθούν οι διαδηλωτές στη αρχή της Βασιλίσσης Σοφίας , ήταν ο Γενικός Αστυνομικός Διευθυντής Λάος .
Για την ιστορία, Υπουργός Δημόσιας Τάξης τότε, ήταν ο Δημήτριος Δαβάκης.
Οι δράστες των δύο θανάτων έμειναν ατιμώρητοι, καθώς όσοι από τους αστυνομικούς κατηγορήθηκαν για τα συμβάντα της 16ης Νοεμβρίου 1980 αθωώθηκαν επτά χρόνια αργότερα.
