Η εικόνα μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής μεγαλούπολης που βυθίζεται ξαφνικά στο σκοτάδι μπορεί να θυμίζει σενάριο από ταινία καταστροφής. Ωστόσο, στις 28 Απριλίου 2025, αυτό έγινε πραγματικότητα στην Ισπανία και την Πορτογαλία, όταν ένα από τα μεγαλύτερα blackout στην ιστορία της Ευρώπης προκάλεσε παράλυση σε ολόκληρη την Ιβηρική Χερσόνησο. Η μαζική διακοπή ρεύματος – με απώλεια περίπου 15.000 MW σε μόλις πέντε δευτερόλεπτα – απέδειξε πως η ψηφιακή μας πρόοδος, όσο και αν φαντάζει ακλόνητη, στηρίζεται σε εύθραυστες βάσεις.
Η καθημερινότητα σταμάτησε. Ολόκληρες πόλεις έμειναν χωρίς ηλεκτροδότηση. Το μετρό στη Μαδρίτη και στη Λισαβόνα παρέλυσε. Αεροδρόμια αδυνατούσαν να διαχειριστούν πτήσεις. Οι επικοινωνίες μέσω κινητών τηλεφώνων και διαδικτύου περιορίστηκαν δραματικά. Χιλιάδες άνθρωποι εγκλωβίστηκαν σε ανελκυστήρες, ενώ περίπου 35.000 επιβάτες τρένων έμειναν παγιδευμένοι, χωρίς ενημέρωση, φως ή δυνατότητα μετακίνησης. Το blackout ήταν ένα τεχνικό γεγονός, αλλά είχε κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις βαθύτερες από μια απλή διακοπή ρεύματος.
Το πιο ανησυχητικό όμως φαινόμενο παρατηρήθηκε στην καρδιά της οικονομικής δραστηριότητας: στις συναλλαγές. Μέσα σε λίγα λεπτά, ολόκληρη η Ιβηρική βρέθηκε σε οικονομικό “πάγωμα”. Τα POS σταμάτησαν να λειτουργούν. Τα ΑΤΜ έκλεισαν. Οι ηλεκτρονικές τραπεζικές εφαρμογές έγιναν απροσπέλαστες. Οι πολίτες δεν μπορούσαν να πραγματοποιήσουν αγορές, ακόμα και για τα πιο απαραίτητα αγαθά, ενώ οι επιχειρήσεις – ακόμη και μεγάλες αλυσίδες – αδυνατούσαν να δεχθούν πληρωμές ή να προμηθευτούν πρώτες ύλες. Η ζημιά ήταν άμεση: μόνο στην Ισπανία, οι πρώτες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για απώλειες άνω του 1,3 δισεκατομμυρίου ευρώ, κυρίως στον τουριστικό, εμπορικό και επισιτιστικό τομέα.
Το περιστατικό αυτό αποκάλυψε την επικίνδυνη μονομέρεια της λεγόμενης “αχρήματης κοινωνίας”. Μιας κοινωνίας που έχει μετατρέψει το φυσικό χρήμα – τα μετρητά – σε περιθωριακή πρακτική. Σε πολλές χώρες, η τάση είναι σαφής: τα μετρητά αποσύρονται σταδιακά, οι ψηφιακές συναλλαγές γίνονται ο κανόνας και τα παραδοσιακά μέσα πληρωμής θεωρούνται πλέον ξεπερασμένα. Όμως, σε καταστάσεις κρίσης, αυτή η εξέλιξη μετατρέπεται από τεχνολογική πρόοδο σε υπαρξιακή παγίδα.
Η πλήρης εξάρτηση από την ηλεκτροδότηση και τη δικτυακή συνδεσιμότητα καθιστά την οικονομική δραστηριότητα εξαιρετικά ευάλωτη. Όταν τα ψηφιακά εργαλεία δεν λειτουργούν, όταν οι βάσεις δεδομένων, τα cloud συστήματα, τα τερματικά συναλλαγών και οι υποδομές πληρωμών καταρρεύσουν ή απλώς τεθούν προσωρινά εκτός λειτουργίας, δεν υπάρχει καμία εναλλακτική. Ούτε για τον καταναλωτή, ούτε για τον επιχειρηματία, ούτε για το κράτος. Όλοι εξαρτώνται από ένα αόρατο αλλά ενιαίο σύστημα, το οποίο, αν πληγεί, διαλύει τα πάντα.
Πέρα από τις τεχνικές συνέπειες, εγείρονται και πολιτικές και κοινωνικές ανησυχίες. Η αχρήματη κοινωνία συγκεντρώνει τεράστιο όγκο προσωπικών δεδομένων και συναλλακτικών πληροφοριών σε λίγες μεγάλες ιδιωτικές ή κρατικές πλατφόρμες. Ο κίνδυνος παρακολούθησης, ελέγχου ή και διακοπής πρόσβασης στην οικονομική ζωή δεν είναι πλέον υποθετικός. Επιπλέον, αποκλείονται ή περιθωριοποιούνται ομάδες του πληθυσμού που δεν έχουν πρόσβαση σε ψηφιακά μέσα – ηλικιωμένοι, άνεργοι, πολίτες χωρίς τραπεζικούς λογαριασμούς.
Η εμπειρία της Ιβηρικής Χερσονήσου αποτελεί λοιπόν ένα ηχηρό καμπανάκι. Χρειάζεται ριζικός επανασχεδιασμός του ψηφιακού μας οικονομικού οικοδομήματος με στόχο την ανθεκτικότητα και την ασφάλεια. Δεν μπορούμε να στηριζόμαστε μόνο σε ένα μοντέλο, όσο προηγμένο κι αν είναι, αλλά οφείλουμε να διατηρήσουμε ένα υγιές επίπεδο κυκλοφορίας φυσικού χρήματος, να εξοπλίσουμε τις υποδομές με εφεδρικά ενεργειακά συστήματα, να αναπτύξουμε offline δυνατότητες για POS και να ενισχύσουμε την κυβερνοασφάλεια σε όλα τα επίπεδα. Παράλληλα, απαιτείται η εκπαίδευση του πληθυσμού για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι μεν θεμιτός– αλλά δεν πρέπει να γίνεται μονόπλευρα. Χρειαζόμαστε μια τεχνολογία που να λειτουργεί υπέρ του πολίτη και όχι μια κοινωνία υποταγμένη στην τεχνολογία. Το blackout στην Ιβηρική Χερσόνησο δεν ήταν απλώς μια διακοπή ρεύματος. Ήταν μια πρόγευση του τι μπορεί να συμβεί όταν χάνεται η ισορροπία ανάμεσα στην πρόοδο και την πρόβλεψη. Και αυτή η ισορροπία, σήμερα, είναι πιο εύθραυστη από ποτέ.
