ΑΠΕ: Το πρόσφατο εκτεταμένο μπλακάουτ στην Ιβηρική Χερσόνησο, που επηρέασε εκατομμύρια πολίτες σε Ισπανία και Πορτογαλία, ήρθε να καταδείξει με δραματικό τρόπο τις αδυναμίες των ευρωπαϊκών ενεργειακών συστημάτων. Παρά τις αρχικές εκτιμήσεις για πιθανή κυβερνοεπίθεση ή δολιοφθορά, η επίσημη εκδοχή που δόθηκε από τον ισπανικό Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (Red Eléctrica) αποδίδει το περιστατικό σε υπερπροσφορά ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκές μονάδες, έπειτα από αιφνίδια βελτίωση των καιρικών συνθηκών.
Το γεγονός εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τη βιωσιμότητα ενός μοντέλου που στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), χωρίς επαρκείς μηχανισμούς σταθεροποίησης και αποθήκευσης. Παράλληλα, θέτει στο μικροσκόπιο τις πολιτικές αποφάσεις που οδήγησαν σε αυτή την κατάσταση, σε μια εποχή όπου η «πράσινη μετάβαση» παρουσιάζεται ως μονόδρομος.
Τι συνέβη στην Ιβηρική;
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, λίγο πριν την εκδήλωση του μπλακάουτ, το ισπανικό δίκτυο ηλεκτροδότησης λειτουργούσε με περίπου 82% κάλυψη από ΑΠΕ, εκ των οποίων το 60% προερχόταν από φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις. Έπειτα από μια περίοδο νεφοκάλυψης, η απότομη εμφάνιση ηλιοφάνειας είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία και μαζική είσοδο ενέργειας από φωτοβολταϊκά στο δίκτυο. Η απότομη αυτή υπερπροσφορά δεν κατέστη δυνατόν να απορροφηθεί έγκαιρα, οδηγώντας σε απώλεια 15 γιγαβάτ ενέργειας και κατάρρευση του συστήματος.
Η πτώση της συχνότητας λειτουργίας στο ευρωπαϊκό δίκτυο, από τα 50 Ηz στα 49.85 Hz, πλησίασε επικίνδυνα το κρίσιμο όριο των 49.5 Hz, κάτω από το οποίο επέρχεται γενικευμένη κατάρρευση σε όλη την ήπειρο. Αν η διαφορά ήταν μόλις 0.3 Hz μεγαλύτερη, η Ευρώπη θα είχε βυθιστεί σε συσκότιση με ανυπολόγιστες συνέπειες.
Το μπλακάουτ στην Ιβηρική Χερσόνησο είχε άμεσες και πολλαπλές επιπτώσεις σε κρίσιμες υποδομές. Αεροδρόμια και σιδηροδρομικοί σταθμοί ακινητοποιήθηκαν, ηλεκτρονικά δίκτυα συναλλαγών και ΑΤΜ τέθηκαν εκτός λειτουργίας, κυκλοφοριακά φανάρια σταμάτησαν να λειτουργούν, ενώ πολλές βιομηχανικές μονάδες διέκοψαν την παραγωγή. Νοσοκομεία ενεργοποίησαν εφεδρικές γεννήτριες για να στηρίξουν κρίσιμες μονάδες, ενώ αναφορές μιλούν για ηλικιωμένους ή ασθενείς σε κατοικίες που χρειάζονταν μηχανική υποστήριξη και κινδύνεψαν λόγω της διακοπής ρεύματος.
Επιπλέον, χιλιάδες πολίτες εγκλωβίστηκαν σε ασανσέρ, οδηγοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα οχήματά τους, και σε ορισμένες περιπτώσεις, προκλήθηκαν ακόμα και επεισόδια πανικού. Το περιστατικό υπογράμμισε την απόλυτη εξάρτηση των σύγχρονων κοινωνιών από την ηλεκτρική ενέργεια και ανέδειξε τις αλυσιδωτές επιπτώσεις που μπορεί να προκαλέσει ένα φαινομενικά τεχνικό πρόβλημα.
Οι προειδοποιήσεις των ειδικών
Η κατάρρευση του ισπανικού δικτύου δεν ήταν αναπάντεχη για τους ειδικούς. Ο Αμερικανός ερευνητής και συγγραφέας Μάικλ Σέλεμπεργκερ, γνωστός για την κριτική του απέναντι στις ΑΠΕ, είχε προειδοποιήσει επανειλημμένα ότι η αποκλειστική εξάρτηση από τέτοιες πηγές ενέργειας, χωρίς επαρκείς υποδομές αποθήκευσης και αντιστάθμισης, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους. Σύμφωνα με τον ίδιο, το ισπανικό περιστατικό αποτελεί απλώς προάγγελο αντίστοιχων φαινομένων που ενδέχεται να πλήξουν και άλλες χώρες, εάν δεν υπάρξει αναθεώρηση της ενεργειακής πολιτικής.
Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας παρουσιάζουν έναν δομικό περιορισμό: εξαρτώνται από τις καιρικές συνθήκες. Οι απότομες αλλαγές στον καιρό (π.χ. μετάβαση από συννεφιά σε έντονη ηλιοφάνεια ή από μπουνάτσα σε ισχυρούς ανέμους) προκαλούν μεγάλες διακυμάνσεις στην παραγόμενη ενέργεια. Η μεταβλητότητα αυτή απαιτεί προηγμένες τεχνολογίες αποθήκευσης και έξυπνα συστήματα διαχείρισης, τα οποία σήμερα δεν επαρκούν για την πλήρη αντιστάθμιση.
Σε περίπτωση υπερπαραγωγής, εάν το πλεόνασμα δεν μπορεί να αποθηκευτεί ή να απορριφθεί γρήγορα, το δίκτυο οδηγείται σε αστάθεια. Το αντίστροφο συμβαίνει όταν λόγω καιρικών συνθηκών πέφτει απότομα η παραγωγή, και οι εφεδρικές μονάδες (κυρίως θερμικές) καλούνται να καλύψουν το έλλειμμα, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί άμεσα. Η μετάβαση από τις ΑΠΕ στις εφεδρείες δεν γίνεται στιγμιαία, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κενά ισχύος.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Η Ελλάδα μέχρι στιγμής έχει αποφύγει μπλακάουτ παρόμοιου μεγέθους, κυρίως μέσω προληπτικών παρεμβάσεων. Κατά περιόδους, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έχει διατάξει τον περιορισμό της παραγωγής από φωτοβολταϊκά, υπό την απειλή υψηλών προστίμων, προκειμένου να αποφευχθεί υπερφόρτωση του δικτύου. Ωστόσο, αυτή η λύση συνοδεύεται από υψηλό οικονομικό κόστος.
Οι περικοπές παραγωγής πράσινης ενέργειας στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι κοστίζουν 200 έως 250 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Το ποσό αυτό μετακυλίεται στους καταναλωτές, επιβαρύνοντας τους λογαριασμούς ρεύματος. Η Ελλάδα καταγράφει ήδη από τα υψηλότερα κόστη ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.
Κεντρικό πρόβλημα, τόσο στην Ισπανία όσο και στην Ελλάδα, είναι η έλλειψη εκτεταμένων υποδομών αποθήκευσης ενέργειας. Χωρίς «μπαταρίες» μεγάλης κλίμακας ή άλλες τεχνολογίες (όπως αντλησιοταμίευση), το δίκτυο δεν μπορεί να εξομαλύνει τις διακυμάνσεις στην παραγωγή. Οι κυβερνητικές εξαγγελίες για δημιουργία τέτοιων υποδομών καθυστερούν ή μένουν στα χαρτιά, με αποτέλεσμα το δίκτυο να παραμένει ευάλωτο.
Πολιτικές ευθύνες και ζήτημα διαφάνειας
Η διαχείριση της κρίσης στην Ισπανία προκάλεσε έντονη πολιτική αντιπαράθεση. Ο Πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ αρχικά απέφυγε να αποδώσει το φαινόμενο στις ΑΠΕ, κάνοντας λόγο για «σπάνια μετεωρολογικά φαινόμενα» και επικαλούμενος σενάρια εξωτερικών επιθέσεων. Η αναφορά στο ΝΑΤΟ και στις πιθανότητες «ρωσικού δακτύλου» δεν επιβεβαιώθηκε, με αποτέλεσμα να δεχθεί σφοδρή κριτική για απόπειρα αποπροσανατολισμού.
Η άρνηση αποδοχής των δομικών αδυναμιών της πολιτικής ενεργειακής μετάβασης και η επιμονή σε επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης προκαλεί ανησυχία. Ζητήματα λογοδοσίας, διαφάνειας και τεχνικής επάρκειας τίθενται πλέον επιτακτικά, ενώ πολλοί ειδικοί ζητούν ανεξάρτητη διερεύνηση των αιτίων και ενδεχόμενες ποινικές ευθύνες για πράξεις ή παραλείψεις που θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια ασφάλεια.
Το περιστατικό υπογραμμίζει την ανάγκη για μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση στην ενεργειακή πολιτική. Οι προτάσεις των ειδικών περιλαμβάνουν:
- Επενδύσεις σε αποθηκευτικές υποδομές (μπαταρίες, αντλησιοταμίευση)
- Αναβάθμιση των δικτύων μεταφοράς και διανομής
- Διατήρηση ενός ισχυρού μίγματος παραγωγής, που θα περιλαμβάνει και συμβατικές μορφές ενέργειας ως εφεδρεία
- Χρήση έξυπνων συστημάτων διαχείρισης φορτίου
- Ενίσχυση της διεθνούς διασύνδεσης των δικτύων για αύξηση της ευελιξίας
Εν κατακλείδι
Το μπλακάουτ στην Ιβηρική δεν ήταν ένα μεμονωμένο τεχνικό περιστατικό. Αντιθέτως, ανέδειξε τις διαρθρωτικές αδυναμίες του σημερινού μοντέλου ενεργειακής μετάβασης και τις σοβαρές πολιτικές παραλείψεις που το συνοδεύουν. Καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες επιταχύνουν την πορεία προς τις ΑΠΕ, η ανάγκη για σοβαρό σχεδιασμό, επενδύσεις στην ασφάλεια του δικτύου και διαφάνεια στην πολιτική διαχείριση καθίστανται επιτακτικές. Διαφορετικά, το όραμα για μια «πράσινη» και βιώσιμη Ευρώπη μπορεί να μετατραπεί σε μια διαρκή ενεργειακή επισφάλεια με υψηλό κοινωνικό και οικονομικό κόστος. θωράκιση του συστήματος
