Ενώ η διεθνής κοινότητα, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, αντέδρασε με ανησυχία στις οικονομικές πολιτικές προστατευτισμού του Ντόναλντ Τραμπ, αξίζει να εξεταστεί αν αυτό το νέο οικονομικό δόγμα θα μπορούσε, υπό όρους, να προσφέρει ευκαιρίες για την ελληνική οικονομία.
Η συζήτηση στη χώρα μας επικεντρώνεται κυρίως στις απειλές του νέου διεθνούς περιβάλλοντος, παραβλέποντας πιθανές θετικές προεκτάσεις. Η υιοθέτηση προστατευτικών μέτρων από τις ΗΠΑ, που αμφισβητούν την ακραία μορφή της παγκοσμιοποίησης των τελευταίων δεκαετιών, ενδέχεται να δημιουργήσει ένα πιο ευνοϊκό πλαίσιο για χώρες όπως η Ελλάδα – υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι θα υπάρξει κατάλληλος σχεδιασμός και πολιτική βούληση.
Η αποδιάρθρωση της ελληνικής παραγωγής
Η Ελλάδα εισήλθε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και, αργότερα, στην Ευρωζώνη χωρίς να έχει διαμορφώσει μια επαρκώς ώριμη και διαφοροποιημένη παραγωγική δομή. Η πρόωρη απελευθέρωση των αγορών έφερε την ελληνική γεωργία και βιομηχανία αντιμέτωπες με ανελέητο ανταγωνισμό, χωρίς την απαιτούμενη προστασία ή προσαρμοστική στρατηγική.
Οι πολιτικές της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), παρά τις ενισχύσεις, οδήγησαν στη συρρίκνωση πολλών παραδοσιακών καλλιεργειών. Η βιομηχανία, πριν καν καταφέρει να ωριμάσει, κατέρρευσε υπό το βάρος του ανταγωνισμού από τις βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες της ΕΕ. Το συνεχώς επιδεινούμενο εμπορικό ισοζύγιο έναντι της Γερμανίας και άλλων χωρών του ευρωπαϊκού πυρήνα μαρτυρά το αποτέλεσμα μιας ανισόρροπης οικονομικής σύγκλισης.
Η οικονομική κρίση και η επιβολή των Μνημονίων απλώς επιτάχυναν μια διαδικασία αποδιάρθρωσης. Το παραγωγικό μοντέλο συμπιέστηκε υπερβολικά γύρω από τον τριτογενή τομέα (κυρίως τον τουρισμό και τις υπηρεσίες), με τον πρωτογενή και δευτερογενή να βυθίζονται σε στασιμότητα, αν όχι σε μόνιμη παρακμή.
Η ευκαιρία του προστατευτισμού
Η ανατροπή του κυρίαρχου μοντέλου της παγκοσμιοποίησης, έστω και μερική, επαναφέρει στο προσκήνιο κλασικές οικονομικές θεωρίες, όπως εκείνη του Friedrich List, σύμφωνα με την οποία οι αναπτυσσόμενες οικονομίες οφείλουν να προστατεύσουν προσωρινά τη βιομηχανία και τη γεωργία τους μέχρι να γίνουν ανταγωνιστικές.
Οι ΗΠΑ, υπό την ηγεσία Τραμπ, προώθησαν την επιβολή δασμών και εμπορικών φραγμών με στόχο την «εθνική ανασυγκρότηση» και την «επαναβιομηχάνιση». Αν και η προσέγγιση αυτή έχει επικριθεί ως αναχρονιστική ή απομονωτική, είναι γεγονός πως ενεργοποιεί διεθνώς έναν νέο κύκλο σκέψης γύρω από την αξία της αυτάρκειας, της παραγωγικής αναγέννησης και της προστασίας της εσωτερικής αγοράς.
Για την Ελλάδα, που παραμένει παγιδευμένη σε ένα ασταθές μεταμνημονιακό πλαίσιο χωρίς ολοκληρωμένο αναπτυξιακό σχέδιο, αυτή η μεταβολή συνιστά σπάνια συγκυρία. Εφόσον υπάρξει επαναπροσδιορισμός της οικονομικής πολιτικής, θα μπορούσε να διαμορφωθεί ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο ανασυγκρότησης, αξιοποιώντας τα νέα περιθώρια που ενδέχεται να δημιουργηθούν διεθνώς.
Τι απαιτείται
Μια σοβαρή απάντηση στις προκλήσεις αυτές προϋποθέτει:
- Κατάρτιση μακροχρόνιου σχεδίου ενίσχυσης του αγροτικού και βιομηχανικού τομέα, με ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα και στόχους.
- Εξειδίκευση δασμολογικών εργαλείων (στο βαθμό που το επιτρέπει το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο), που να προασπίζουν ευαίσθητους τομείς παραγωγής.
- Επανεξέταση κρίσιμων όρων των Μνημονίων, οι οποίοι εξακολουθούν να εμποδίζουν την αναπτυξιακή δυναμική.
- Διπλωματική προσέγγιση ισχυρών παικτών, όπως οι ΗΠΑ, για την οικοδόμηση ειδικών σχέσεων σε επιλεγμένους τομείς.
- Και, φυσικά, επιστράτευση τεχνοκρατών και οικονομολόγων με βαθιά γνώση αναπτυξιακής στρατηγικής – όχι επικοινωνιολόγων ή πρόθυμων διαχειριστών της στασιμότητας.
Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να παρακολουθεί παθητικά τις διεθνείς εξελίξεις. Η εποχή της παγκοσμιοποίησης, έτσι όπως την γνωρίσαμε, φθίνει. Οι πολιτικές επιλογές των μεγάλων δυνάμεων υποδεικνύουν μια νέα στροφή στην οικονομική αυτάρκεια και την προστασία της εγχώριας παραγωγής.
Θα αντιληφθούμε τη συγκυρία ως ευκαιρία για εθνική ανασυγκρότηση ή θα αφήσουμε για ακόμη μία φορά το «τρένο της σωτηρίας» να περάσει;
