Ο εφιάλτης των Τεμπών και η ενδεχόμενη παραπομπή του πρώην υπουργού προκαλούν νευρικότητα στο Μαξίμου. Σε ισορροπία τρόμου οι σχέσεις των δύο ανδρών
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, παρά τη φαινομενική του αυτονομία ως πρωθυπουργός και πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας, παραμένει ουσιαστικά εγκλωβισμένος στην επιρροή του Κώστα Καραμανλή, του πρώην πρωθυπουργού και ηγετικής μορφής της παράταξης. Η πολιτική παρουσία και το “σύστημα Καραμανλή” εξακολουθούν να ασκούν ισχυρό έλεγχο στα εσωτερικά του κόμματος, καθορίζοντας τις ισορροπίες και τις επιλογές της σημερινής ηγεσίας. Ο Μητσοτάκης, παρότι επιδιώκει να παρουσιάζεται ως μεταρρυθμιστής και φορέας μιας πιο φιλελεύθερης και ευρωπαϊκής Νέας Δημοκρατίας, δεν μπορεί να αγνοήσει τον παρασκηνιακό ρόλο του Καραμανλή, ο οποίος διατηρεί την επιρροή του μέσω προσώπων-κλειδιά, δικτύων και σχέσεων που χτίστηκαν κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του και παραμένουν ενεργά.
Αντίθετα, αποτελεί ένα εργαλείο ισχύος, ένα διαρκές υπενθυμιστικό μήνυμα προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη ότι η νομιμοποίησή του εντός του κόμματος περνά, εν μέρει, και από την ανοχή του Καραμανλικού μπλοκ. Η στήριξη ή, έστω, η ουδετερότητα της Καραμανλικής πτέρυγας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση των εσωκομματικών ισορροπιών. Αυτό σημαίνει ότι κρίσιμες αποφάσεις, είτε αφορούν πρόσωπα είτε πολιτικές κατευθύνσεις, λαμβάνονται με γνώμονα όχι μόνο τη στρατηγική του σημερινού πρωθυπουργού, αλλά και την ανάγκη διατήρησης της εσωκομματικής συνοχής.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν είναι σε θέση να αποκοπεί πλήρως από την πολιτική παρακαταθήκη Καραμανλή, ακόμη κι αν σε κάποιες φάσεις διαφωνεί ή επιθυμεί διαφορετική κατεύθυνση. Η ανάγκη του να αποφύγει εσωκομματικές συγκρούσεις και διαρροές τον υποχρεώνει σε ένα είδος σιωπηρής συνύπαρξης με το “σύστημα Καραμανλή”, το οποίο λειτουργεί ως σταθερός, αλλά και περιοριστικός παράγοντας. Ο ίδιος εμφανίζεται συχνά προσεκτικός όταν πρόκειται να αγγίξει ευαίσθητα ζητήματα του παρελθόντος, ειδικά όσα αφορούν την περίοδο της διακυβέρνησης Καραμανλή ή πρόσωπα που εκείνος προώθησε και εξακολουθούν να διαδραματίζουν ρόλο στο κόμμα ή στον κρατικό μηχανισμό.
Η εξάρτηση αυτή περιορίζει τον Κυριάκο Μητσοτάκη σε κρίσιμα ζητήματα, τόσο πολιτικά όσο και θεσμικά, και δυσχεραίνει την εικόνα του ως ανεξάρτητου ηγέτη. Ο πολιτικός του ελιγμός είναι αναγκαστικά προσαρμοσμένος σε μια πραγματικότητα όπου η εσωκομματική συναίνεση έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από τον δημόσιο μεταρρυθμιστικό λόγο. Ο ίδιος μπορεί να φέρει την ευθύνη της διακυβέρνησης, αλλά η σκιά του Καραμανλή παραμένει, επηρεάζοντας την ελευθερία κινήσεών του και διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο στο οποίο ο σημερινός πρωθυπουργός είναι περισσότερο διαχειριστής συμβιβασμών παρά αυθεντικός εκφραστής της πολιτικής του βούλησης.
Η τραγωδία των Τεμπών επανέρχεται βασανιστικά στο προσκήνιο, ξυπνώντας πολιτικούς εφιάλτες για τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Ο πρωθυπουργός, που τις ημέρες του Πάσχα έδειχνε να παίρνει ανάσα πιστεύοντας ότι το θέμα υποχωρεί από την επικαιρότητα, βρίσκεται ξανά αντιμέτωπος με το πολιτικό βάρος του δυστυχήματος. Η ανακούφιση του δεν αφορούσε τη διαλεύκανση της υπόθεσης, ούτε τα αναπάντητα ερωτήματα γύρω από τις συνθήκες που οδήγησαν στον θάνατο 57 ανθρώπων. Η αγωνία του σχετιζόταν πρωτίστως με τον επικοινωνιακό χειρισμό και τη δημοσκοπική φθορά που υπέστη η Νέα Δημοκρατία το προηγούμενο τρίμηνο.
Η διαχείριση της υπόθεσης περιορίστηκε σε επίπεδο εικόνας και αποσπασματικών κινήσεων, με σκοπό τη μείωση του πολιτικού κόστους και όχι την απονομή δικαιοσύνης ή τη θεσμική κάθαρση. Τα θύματα και οι οικογένειές τους παραμένουν χωρίς απαντήσεις, ενώ η κοινή γνώμη δεν πείθεται από τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις. Αντιθέτως, η επαναφορά του ζητήματος, είτε μέσα από δημοσιογραφικές αποκαλύψεις είτε μέσα από τη δράση των συγγενών των θυμάτων, υπενθυμίζει τη γύμνια του κρατικού μηχανισμού και την αποτυχία να προστατευθεί η ανθρώπινη ζωή.
Για τον Μητσοτάκη, η επιστροφή του θέματος στην επικαιρότητα επαναφέρει και τον φόβο της πολιτικής αποσταθεροποίησης. Η εικόνα ενός πρωθυπουργού που προσπαθεί να μετακινήσει τη δημόσια συζήτηση αλλού, χωρίς να έχει δοθεί σαφής απάντηση για το τι πραγματικά συνέβη στα Τέμπη, λειτουργεί διαβρωτικά στην αξιοπιστία του. Κι όσο ο χρόνος περνά χωρίς ουσιαστικές εξελίξεις ή λογοδοσία, τόσο βαθαίνει η κρίση εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες και την κυβέρνηση.
Η επαναφορά της τραγωδίας των Τεμπών στο προσκήνιο δεν συνοδεύεται μόνο από την αναζωπύρωση της κοινωνικής οργής και των ερωτημάτων για την ατιμωρησία, αλλά και από ένα εξαιρετικά δύσκολο εσωκομματικό σταυρόλεξο για τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Πρωταγωνιστής στη νέα αυτή φάση των εξελίξεων είναι ο πρώην υπουργός Μεταφορών Κώστας Αχ. Καραμανλής, ο οποίος βρίσκεται πλέον αντιμέτωπος με την παραπομπή σε προανακριτική επιτροπή, ύστερα από τη διαβίβαση της σχετικής δικογραφίας στη Βουλή για την υπόθεση των «πρώην υπουργών». Η εμπλοκή του, λόγω του ονόματός του και της καταγωγής του από τον «καραμανλικό πυρήνα» της Νέας Δημοκρατίας, περιπλέκει ακόμη περισσότερο το ήδη τεταμένο κλίμα στο εσωτερικό του κυβερνώντος κόμματος.
Στην παρούσα φάση, η σχέση μεταξύ Μητσοτάκη και Καραμανλή έχει μετατραπεί σε μια εύθραυστη ισορροπία τρόμου. Παρά τις επίσημες και προσεκτικές τοποθετήσεις που επιβάλλει η πολιτική σκοπιμότητα και ο θεσμικός ρόλος του καθενός, στο παρασκήνιο είναι σαφές ότι επικρατεί καχυποψία και παρακολούθηση εκατέρωθεν. Ο ένας περιμένει τις επόμενες κινήσεις του άλλου, ενώ η σχέση τους κινείται σε τεντωμένο σχοινί, όχι μόνο λόγω της πολιτικής βαρύτητας που κουβαλούν τα ονόματά τους, αλλά και επειδή τα προσωπικά τους πολιτικά σχέδια βρίσκονται πλέον σε τροχιά σύγκρουσης. Η στρατηγική επιβίωσης του Κυριάκου Μητσοτάκη ως πρωθυπουργού και η πολιτική αυτοπροστασία του Κώστα Καραμανλή ως ιστορικού απογόνου της οικογένειας που ίδρυσε τη Νέα Δημοκρατία είναι, σε αυτό το στάδιο, ασύμβατες.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πυκνώνουν οι εκτιμήσεις για ενδεχόμενο αιφνιδιασμό μέσω πρόωρων εκλογών, με τον πρωθυπουργό να εξετάζει ένα σενάριο ηρωικής εξόδου. Εάν μπορέσει, μέσω παροχών και εξαγγελιών κατά το φθινόπωρο, να αναστρέψει εν μέρει τη φθορά και να παρουσιάσει εικόνα ανάκαμψης, δεν αποκλείεται να επιχειρήσει να «ξεφύγει» προς τις κάλπες, μετατρέποντας τις σε καταφύγιο από την πολιτική πίεση που συσσωρεύεται. Στο εσωτερικό της κυβέρνησης ήδη συζητείται -κατά τα πρότυπα της προεκλογικής τακτικής του 2023– το ενδεχόμενο να αποκλειστούν από τα ψηφοδέλτια της Νέας Δημοκρατίας πρόσωπα των οποίων οι υποθέσεις εξετάζονται δικαστικά. Αν εφαρμοστεί αυτό το σενάριο, ο Κώστας Αχ. Καραμανλής θα αποτελέσει το πιο χαρακτηριστικό όνομα στη λίστα, σηματοδοτώντας μια προσχηματική και περιορισμένη κίνηση ανάληψης ευθύνης για το δυστύχημα των Τεμπών.
Η κίνηση αυτή θα επιδιώξει να διασώσει την εικόνα της κυβέρνησης δίνοντας την ψευδαίσθηση πολιτικής κάθαρσης, δίχως όμως να αγγίζει τις πραγματικές ευθύνες ή να προκαλεί ουσιαστικές ρωγμές στο καθεστώς συγκάλυψης. Το τίμημα, ωστόσο, μπορεί να είναι υψηλό, αφού η απομάκρυνση Καραμανλή ενδέχεται να πυροδοτήσει αντιδράσεις στο εσωτερικό της Νέας Δημοκρατίας, ειδικά από τους παραδοσιακούς της μηχανισμούς, δημιουργώντας ρωγμές σε ένα κόμμα που ήδη λειτουργεί υπό πίεση. Το αδιέξοδο γίνεται πιο εμφανές όσο η ηγεσία του κόμματος καλείται να επιλέξει ανάμεσα στη διατήρηση της κομματικής συνοχής και στην απόπειρα διαφυγής από το πολιτικό βάρος μιας τραγωδίας που παραμένει ανοιχτή πληγή στην ελληνική κοινωνία.
Μετά τη διαβίβαση της δικογραφίας για την τραγωδία των Τεμπών στη Βουλή, ο πρώην υπουργός Μεταφορών Κώστας Αχ. Καραμανλής περιορίστηκε σε μια λιτή δήλωση: «Είμαι βέβαιος για την αθωότητά μου, παραμένω στη διάθεση των Αρχών». Ωστόσο, η ουσία δεν βρίσκεται στη διαβεβαίωση του ίδιου για την αθωότητά του, αλλά στο ποια θα είναι τελικά η νομική βαρύτητα της κατηγορίας που θα του αποδοθεί — πλημμέλημα ή κακούργημα. Αυτό είναι το πραγματικό διακύβευμα, η «ταμπακιέρα» της υπόθεσης. Το Μέγαρο Μαξίμου εμφανίζεται καθησυχαστικό προς την πλευρά Καραμανλή, αφήνοντας να εννοηθεί ότι προκρίνεται μια διαδικασία αντίστοιχη με αυτήν του Χρήστου Τριαντόπουλου, όμως νομικοί και κοινοβουλευτικοί κύκλοι επισημαίνουν πως δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη η εφαρμογή fast track μεθόδων. Η φύση της υπόθεσης, το πλήθος των στοιχείων που πρέπει να εξεταστούν, και η κοινωνική πίεση καθιστούν κάτι τέτοιο εξαιρετικά αμφίβολο.
Στο εσωτερικό της Νέας Δημοκρατίας, η ηγεσία φέρεται να έχει δώσει σιωπηρές διαβεβαιώσεις στον πρώην υπουργό ότι, χάρη στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία, δεν πρόκειται να γίνει αποδεκτό το αίτημα της αντιπολίτευσης για παραπομπή με κακούργημα. Μια τέτοια εξέλιξη θα είχε βαρύτατες συνέπειες, καθώς θα άνοιγε τον δρόμο για ποινές κάθειρξης 10 έως 20 ετών και θα εξέθετε συνολικά το κυβερνητικό αφήγημα. Οι διαβεβαιώσεις αυτές εξυπηρετούν μια σαφή τακτική: να διατηρήσει ο Καραμανλής χαμηλούς τόνους, να μη δείξει ότι εγκαταλείπεται από την ηγεσία και να αποτραπεί κάθε πιθανότητα ότι θα αντιδράσει απρόβλεπτα ή θα μετακυλήσει ευθύνες. Για το Μαξίμου, είναι κρίσιμο να μην αισθανθεί πως τον «αδειάζουν» και επιχειρήσει να τραβήξει και άλλους μέσα στον κυκλώνα της υπόθεσης — ειδικά όταν είναι γνωστό πως η Hellenic Train είχε επί χρόνια προνομιακή μεταχείριση από το αποκαλούμενο «επιτελικό κράτος».
Ωστόσο, το πολιτικό παιχνίδι δεν πρόκειται να κριθεί στο σήμερα. Εάν υλοποιηθεί το σενάριο που μελετά ο Μητσοτάκης σε στενό κύκλο, η παραπομπή τόσο του Καραμανλή όσο και του Τριαντόπουλου στον «φυσικό δικαστή» θα ανοίξει μια διαδικασία με μακρύ χρονικό ορίζοντα. Αυτή η καθυστέρηση θα δώσει στον πρωθυπουργό τον απαιτούμενο χρόνο για να επιχειρήσει πολιτικούς ελιγμούς, ενδεχομένως ακόμα και πρόωρες εκλογές. Σε ένα τέτοιο σενάριο, το ζητούμενο δεν θα είναι μόνο η διαχείριση της φθοράς αλλά και η αναδιοργάνωση της κοινοβουλευτικής του ομάδας — μια πιο «καθαρή» Νέα Δημοκρατία, με ελεγχόμενους βουλευτές, χωρίς εσωτερικές εστίες αμφισβήτησης.
Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η πιθανότητα να τεθεί εκτός ψηφοδελτίων ο Καραμανλής, όχι επειδή υπάρχει πραγματική πρόθεση απονομής ευθυνών, αλλά για να προβληθεί μια εικόνα κάθαρσης. Μια εικόνα προσχηματική και επιλεκτική, σχεδιασμένη ώστε να επιβιώσει πολιτικά ο ίδιος ο Μητσοτάκης. Η στρατηγική αυτή βασίζεται στην προβολή του πρώην υπουργού ως αποδιοπομπαίου τράγου, στον οποίο φορτώνονται όλοι οι χειρισμοί σχετικά με την κατάσταση των σιδηροδρόμων και την τραγωδία. Είναι όμως μια τακτική εξαιρετικά επικίνδυνη, καθώς λειτουργεί σαν δίκοπο μαχαίρι.
Πρώτον, γιατί το όνομα Καραμανλής δεν είναι ένα οποιοδήποτε πολιτικό όνομα· συμβολίζει ένα ιστορικό βάρος για τη Νέα Δημοκρατία. Δεύτερον, γιατί πηγές με γνώση της δικογραφίας αναφέρουν πως ο πρώην υπουργός όχι μόνο έχει βαριές και διαρκείς ευθύνες για την παραμέληση της ασφάλειας των σιδηροδρόμων, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί κρίσιμο κρίκο που συνδέει αυτές τις ευθύνες με την κορυφή της κυβερνητικής ιεραρχίας — δηλαδή τον ίδιο τον Μητσοτάκη. Γι’ αυτό και η πίεση προς τον Καραμανλή να παραμείνει σιωπηλός και «υπεύθυνος» δεν προκύπτει από επιθυμία για θεσμική συνέπεια, αλλά από τον φόβο της πολιτικής αλυσιδωτής αντίδρασης που θα μπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των ευθυνών του ίδιου του πρωθυπουργού.
Η υπόθεση της τραγωδίας των Τεμπών δεν τελειώνει με την παραίτηση του Κώστα Αχ. Καραμανλή το μοιραίο βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου 2023. Αντιθέτως, εκεί ξεκινά η δεύτερη πράξη: η προσπάθεια συγκάλυψης. Το Μέγαρο Μαξίμου επιχειρεί να επικεντρώσει τη συζήτηση αποκλειστικά στις ευθύνες πριν το δυστύχημα, ώστε να μην εξεταστεί επαρκώς το χρονικό διάστημα που ακολούθησε — τότε που οργανώθηκε η επικοινωνιακή και θεσμική διαχείριση της κρίσης. Για την κυβέρνηση, είναι βολικό να εμφανίζεται η τραγωδία ως προϊόν μοιραίας αμέλειας του πρώην υπουργού, αφήνοντας στο απυρόβλητο την κρατική λειτουργία που ανέλαβε αμέσως μετά.
Σε αυτό το πλαίσιο, η παρουσία του Γιώργου Γεραπετρίτη, στενού συνεργάτη του Κυριάκου Μητσοτάκη και προσωρινού υπουργού Μεταφορών μετά την παραίτηση Καραμανλή, θεωρείται κρίσιμη αλλά σκόπιμα αποσιωπάται. Κατά το πρώτο και πιο καθοριστικό διάστημα της κρίσης, ο Γεραπετρίτης είχε την πλήρη εποπτεία του υπουργείου. Όμως, σε όλα τα κυβερνητικά σενάρια αποδίδεται ένα ρόλος τεχνικής διαχείρισης, δίχως καμία πολιτική ευθύνη. Παράλληλα, ο πρώην υφυπουργός Χρήστος Τριαντόπουλος, που συμμετείχε στον πυρήνα των αποφάσεων εκείνων των ημερών, είναι ο μόνος που δέχεται επισήμως πίεση, αφήνοντας εκτός κάδρου τα πραγματικά πολιτικά κέντρα.
Το μοτίβο είναι σαφές: από τη στιγμή που ο Καραμανλής παραιτείται, η αφήγηση της κυβέρνησης θέλει να διακόπτεται η ευθύνη. Όμως για τους συγγενείς των θυμάτων, η πολιτική και ηθική συνενοχή ξεκινά ακριβώς εκεί και φτάνει στην κορυφή του κρατικού μηχανισμού. Ο ίδιος ο Κυριάκος Μητσοτάκης, μέσω της επιλογής του να διαχειριστεί το θέμα με όρους επικοινωνίας και όχι διαφάνειας, καταγράφεται πλέον όχι μόνο ως αποδέκτης της κρίσης αλλά και ως ενεργός παράγοντας της συγκάλυψης. Όχι μόνο δεν προώθησε την αλήθεια, αλλά προσπάθησε να την ελέγξει.
Αυτή τη θέση έχουν αποφασίσει να υπερασπιστούν μέχρι τέλους οι συγγενείς των 57 θυμάτων, μέσω του συλλόγου «Τέμπη 2023», με επικεφαλής τη Μαρία Καρυστιανού, αλλά και τους νομικούς τους εκπροσώπους. Οι δράσεις τους, από τις μαζικές κινητοποιήσεις του Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου μέχρι τις διαρκείς παρεμβάσεις στη δημόσια σφαίρα, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο να παραμείνει το θέμα ανοιχτό και στην επικαιρότητα. Σήμερα ετοιμάζονται για νέα φάση κινητοποιήσεων, ενώ οι εξελίξεις των επόμενων ημερών κρίνονται καθοριστικές. Ο τεχνικός σύμβουλος Βασίλης Κοκοτσάκης ετοιμάζει την παρουσίαση νέων στοιχείων, τα οποία αφορούν την αποδόμηση των επίμαχων βίντεο που προβλήθηκαν από την πλευρά Καπερνάρου και σχετίζονται με τις συνθήκες της σύγκρουσης και το περιεχόμενο του φορτίου.
Αυτά τα νέα τεχνικά δεδομένα, που χαρακτηρίζονται από τη νομική ομάδα ως «αποκαλυπτικά», ενισχύουν το αφήγημα ότι η συγκάλυψη υπήρξε συνειδητή και οργανωμένη και —κυρίως— ότι δεν αφορά μόνο την πολιτική ευθύνη του πρώην υπουργού, αλλά φτάνει μέχρι τον ίδιο τον πρωθυπουργό. Η νέα συνέντευξη Τύπου που προγραμματίζεται, προκειμένου να συμπέσει με τη συζήτηση στη Βουλή, αναμένεται να αναβαθμίσει περαιτέρω την πολιτική πίεση. Όσο τα στοιχεία συσσωρεύονται, η υπόθεση των Τεμπών δεν εξελίσσεται μόνο σε νομική διαδικασία, αλλά σε δομικό κλονισμό της αξιοπιστίας της κυβέρνησης.
