Ντινγκ! Ένα ακόμα γραπτό μήνυμα. Ντριιν! Μια εισερχόμενη κλήση. Ο ήχος του ραδιοφώνου. Ένας αεροπορικός βρυχηθμός που σκίζει τον ουρανό. Ένα κορνάρισμα, μια ειδοποίηση, μια αγχωτική είδηση από την τηλεόραση. Η καθημερινότητα χτυπά με ήχους διαρκείς, άτακτους, διακεκομμένους – ένας κόσμος διαρκούς ηχητικής επίθεσης.
Από την πρώτη στιγμή της ημέρας, όταν ξυπνάμε με το τσίριγμα του ξυπνητηριού, μέχρι τη στιγμή που μας παίρνει ο ύπνος με τον αμυδρό βόμβο της τηλεόρασης στο βάθος, η ζωή διατρέχεται από έναν αδιάκοπο θόρυβο. Κι όμως, η εσωτερική ηρεμία, η αληθινή επαφή με τον εαυτό και τον κόσμο, συχνά γεννιούνται στη σιωπή.
Η αξία της σιωπής δεν είναι μια σύγχρονη ανακάλυψη. Από τον Λάο Τσε μέχρι τον Άγιο Βενέδικτο, κι από τις παραδόσεις των μοναχών μέχρι τις έρευνες του MIT, η σιωπή επανέρχεται ως διαχρονική ανάγκη – σωματική, ψυχική, πνευματική. Σύμφωνα με τις επιστημονικές μελέτες, η σιωπή μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση, να περιορίσει την κορτιζόλη (την ορμόνη του στρες), να ενισχύσει τη συγκέντρωση και ακόμη και να ευνοήσει την ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Ο Λάο Τσε, στο «Τάο Τε Τσινγκ» του 4ου αιώνα π.Χ., έγραφε: «Το πλήθος των λέξεων είναι κουραστικό· σε αντίθεση με το να παραμένεις επικεντρωμένος». Οι αρχαίοι σοφοί διαισθάνονταν αυτό που σήμερα επιβεβαιώνεται εργαστηριακά: ότι η ησυχία μάς επαναφέρει σε μια εσωτερική ισορροπία, μας επιτρέπει να αφουγκραστούμε τη ζωή.
Ο Άγιος Βενέδικτος της Νουρσίας, θεμελιωτής της ομώνυμης μοναστικής παράδοσης, θεωρούσε τη σιωπή θεμελιώδες πνευματικό εργαλείο. Στον «Κανόνα» του, η σιωπή προτείνεται ως τρόπος ζωής – ιδιαίτερα τη νύχτα, όταν η ψυχή χρειάζεται γαλήνη. «Ακούστε», γράφει στην πρώτη κιόλας λέξη: μια πρόσκληση όχι σε λόγια, αλλά σε ησυχία, ακινησία και δεκτικότητα.
Αυτή η ποιότητα της εσωτερικής προσοχής αναδύεται και στις μαρτυρίες σύγχρονων ανθρώπων που βιώνουν την καθημερινότητά τους μέσα σε μοναστηριακές κοινότητες. Η Τζόντι Μπλάζεκ Γκερ, που ζει σε βενεδικτίνη κοινότητα χωρίς να έχει δώσει μοναστικούς όρκους, περιγράφει τη δύναμη της σιωπής με σχεδόν ποιητικούς όρους. Στα σιωπηλά γεύματα, λέει, οι αισθήσεις της οξύνθηκαν, το χρώμα και η γεύση των τροφών της έγιναν πιο έντονα, η επαφή με το περιβάλλον βαθύτερη. Η σιωπή, όπως λέει, την έκανε πιο προσεκτική και πιο παρούσα: «Όλα τα πράγματα έμοιαζαν να έχουν δημιουργηθεί για μένα. Κάθε κίνηση, κάθε χρώμα, κάθε γεύση ήταν μοναδική».
Η εμπειρία αυτή δεν είναι περιορισμένη στα μοναστήρια. Ακόμα και σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, η έλλειψη θορύβου αναδεικνύει τις εσωτερικές δυνατότητες του ανθρώπου. Η συγγραφέας και καθηγήτρια Στέφανι Μπέννετ ανέφερε σε άρθρο της στο περιοδικό Plough πως όταν ανέθεσε στους μαθητές της να απέχουν από τα ψηφιακά μέσα για μόλις 24 ώρες, οι περισσότεροι αρχικά ένιωσαν άγχος και αίσθημα στέρησης. Κάποιοι όμως, μετά το αρχικό «σοκ», ανέφεραν στιγμές πνευματικής διαύγειας, ενδοσκόπησης και δημιουργικότητας. «Δεν είναι λίγοι εκείνοι που ένιωσαν την ανάγκη να προσευχηθούν», παρατήρησε.
Η ανάγκη αυτή για περισυλλογή και εσωτερική ανασκόπηση επιβεβαιώνεται και από την καθηγήτρια Σέρι Τέρκλ του MIT, η οποία έχει αφιερώσει την έρευνά της στη σχέση μοναξιάς, σιωπής και αυτογνωσίας. Στο έργο της “Reclaiming Conversation”, επισημαίνει πως η συνεχής παρουσία εξωτερικών ερεθισμάτων, ιδίως από ψηφιακές συσκευές, εμποδίζει τους ανθρώπους – και ιδιαίτερα τα παιδιά – να αναπτύξουν μια σταθερή αίσθηση του εαυτού τους. «Χωρίς τη μοναξιά, δεν μπορούμε να οικοδομήσουμε εσωτερική συνοχή», γράφει χαρακτηριστικά.
Η σιωπή, μας θυμίζει, είναι προϋπόθεση όχι μόνο της πνευματικής ζωής, αλλά και των ανθρώπινων σχέσεων. Χωρίς αυτήν, οι οικογένειες χάνουν ευκαιρίες για γνήσια επικοινωνία. Οι στιγμές όπου δεν λέγεται τίποτα είναι συχνά εκείνες που γεννούν τις πιο ειλικρινείς κουβέντες, τα πιο βαθιά ερωτήματα.
Ίσως τελικά να αποφεύγουμε τη σιωπή όχι επειδή μας είναι αδιάφορη, αλλά επειδή μας τρομάζει. Μας φέρνει αντιμέτωπους με τον εαυτό μας – με τους φόβους, τις ανασφάλειες, τις εσωτερικές μας εκκρεμότητες. Ωστόσο, χωρίς αυτή τη σύγκρουση, δεν μπορεί να υπάρξει προσωπική ανάπτυξη.
Ο φιλόσοφος Μπλεζ Πασκάλ το είχε συνοψίσει λιτά αλλά εύστοχα: «Όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας προέρχονται από την αδυναμία του ανθρώπου να καθίσει ήσυχα σε ένα δωμάτιο μόνος του».
Ίσως η λύση δεν είναι να κάνουμε περισσότερα, αλλά να σιωπήσουμε. Ίσως η απάντηση να μην βρίσκεται στον θόρυβο της πληροφορίας, αλλά στο κενό που αφήνει η σιωπή – ένα κενό το οποίο μπορούμε να γεμίσουμε με νόημα.
