Ο Πρωθυπουργός, κατά την πρόσφατη ομιλία του στην Κοζάνη, με αφορμή την παρουσίαση του νέου σχεδίου της ΔΕΗ, παραδέχθηκε δημόσια ότι όσα έγιναν μέχρι τώρα δεν ήταν αρκετά και ότι αναζητούσε κάτι «εμβληματικό». Πρόκειται για μια δήλωση που, όσο κι αν ειπώθηκε σε τόνο αυτοκριτικής, καταγράφει μια τραγική αλήθεια: μια μακρά περίοδο υποσχέσεων χωρίς αντίκρισμα, πολιτικής ακινησίας και αποσπασματικών παρεμβάσεων χωρίς σχέδιο και συνέχεια.
Τα 7,5 δισεκατομμύρια ευρώ που είχαν ανακοινωθεί ως επένδυση για τη «δίκαιη μετάβαση» της Δυτικής Μακεδονίας δεν ξεπέρασαν ποτέ το στάδιο των εξαγγελιών. Η «Ρήτρα Μετάβασης», που υποτίθεται ότι θα διασφάλιζε προτεραιότητα για χρηματοδοτήσεις, επενδυτικά σχέδια, κίνητρα και προσλήψεις στην περιοχή, δεν θεσμοθετήθηκε ποτέ. Δεν έγινε νόμος ούτε αποτέλεσε πλαίσιο καθοδήγησης και ιεράρχησης για τη χρήση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων. Αντί για μια δίκαιη μετάβαση, οι τοπικές κοινωνίες βίωσαν μια βαριά αίσθηση εγκατάλειψης και αδικίας.
Οι ελάχιστες περιπτώσεις ένταξης μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε κάποιο πρόγραμμα στήριξης ή ενίσχυσης έγιναν με μεγάλη καθυστέρηση και χωρίς κανένα αποτύπωμα στην απασχόληση. Δεν δημιουργήθηκε ούτε μία θέση εργασίας. Στον τομέα της κατάρτισης ανέργων, δύο εταιρείες με έδρα την Αθήνα μονοπώλησαν τη δραστηριότητα και ωφελήθηκαν οικονομικά, χωρίς όμως να υπάρξει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα για τους συμμετέχοντες. Δεν υπήρξε καμία απορρόφηση στην εργασία, ούτε πρόνοια για τη μετέπειτα αξιοποίησή τους. Από το σύνολο των προτάσεων που υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μόνο μία έχει προχωρήσει, αλλά ακόμη δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή.
Αυτή είναι η αλήθεια. Μια αλήθεια που καταγράφεται σ’ ένα περιβάλλον κοινωνικής και οικονομικής αποψίλωσης. Από την έναρξη της αποβιομηχάνισης μέχρι σήμερα, περισσότεροι από 10.000 εργαζόμενοι έχουν φύγει ή μετακινηθεί από τη Δυτική Μακεδονία. Η περιοχή ερημώνει. Οι υποδομές καταρρέουν ή παραμένουν αχρησιμοποίητες. Ο σιδηρόδρομος, παρά τα όσα αποκαλύφθηκαν με τραγικό τρόπο στα Τέμπη, έχει αφαιρεθεί από κάθε σχεδιασμό. Υπήρχαν εγκεκριμένες μελέτες από το 2001-2004 για τη δημιουργία σιδηροδρομικής σύνδεσης Κοζάνης-Γρεβενών-Καλαμπάκας-Ιωαννίνων, οι οποίες αγνοήθηκαν παντελώς. Ο Ε65, που επρόκειτο να είναι έργο προτεραιότητας, προετοιμάζεται πια για… προεκλογικά εγκαίνια το 2027, εφόσον τελικά υλοποιηθεί. Ο κάθετος οδικός άξονας που θα συνέδεε απευθείας την περιοχή με την υπόλοιπη Ευρώπη έχει βαλτώσει. Τα αεροδρόμια είναι ανενεργά. Τα βιομηχανικά και βιοτεχνικά πάρκα ρημάζουν, με ημιτελή έργα και καμία προοπτική αξιοποίησης.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ανακοινώθηκαν τα νέα «οραματικά» και «εμβληματικά» έργα του Πρωθυπουργού. Δεν είναι η πρώτη φορά που ακούμε παρόμοιες εξαγγελίες. Θυμόμαστε όλοι την πρόταση του White Dragon, πάλι εμβληματική, πάλι με εντυπωσιακούς αριθμούς – 8,06 δισ. ευρώ σε επένδυση που θα βασιζόταν στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και θα παρήγαγε πράσινο υδρογόνο μέσω ηλεκτρόλυσης. Η πρόταση υποστηρίχθηκε από τη ΔΕΗ, τη ΔΕΠΑ Εμπορίας, τον ΔΕΣΦΑ, τη Motor Oil, την ΤΕΡΝΑ και άλλες επιχειρήσεις. Θα αξιοποιούσε 3 GW από ΑΠΕ, θα δημιουργούσε νέο αγωγό, θα αποθήκευε το υδρογόνο ή θα το διοχέτευε στον αγωγό του ΔΕΣΦΑ. Ήταν ένα σχέδιο που δημιουργούσε εντυπώσεις, αλλά καμία ουσία. Απορρίφθηκε από την ΕΕ, και φυσικά ουδείς αναζήτησε ή ανέλαβε ευθύνες.
Από το White Dragon έμεινε μόνο ένα μικρό υποπροϊόν, μια συνεργασία με τη Motor Oil για πράσινο υδρογόνο στο Αμύνταιο. Τώρα, ο εντυπωσιασμός μεταφέρθηκε στο Mega Data Center, μια επένδυση 2,3 δισ. ευρώ, με ισχύ 300 MW ως το 2027 και προοπτική τα 1000 MW. Όμως η ΔΕΗ δεν έχει ακόμη εξασφαλίσει συνεργάτες ή hyperscalers που θα στηρίξουν και θα υλοποιήσουν το έργο. Δεν υπάρχει διατυπωμένο επιχειρηματικό ενδιαφέρον, ούτε υπογεγραμμένες συμφωνίες. Παρ’ όλα αυτά, παρουσιάζεται ένα χρονοδιάγραμμα που δεν στηρίζεται σε τίποτα χειροπιαστό.
Αξίζει επίσης να θυμηθούμε ότι όταν η κυβέρνηση σχεδίαζε και προωθούσε τα data centers στην Αττική, δεν φρόντισε να εντάξει τη Δυτική Μακεδονία στον χάρτη των σχετικών επενδύσεων. Η Microsoft ολοκληρώνει στην Αττική (Κορωπί και Σπάτα) το πρώτο της μεγάλο data center, ισχύος 19,2 MW, με σχέδιο να δημιουργήσει άλλα δύο. Η ΔΕΗ σε συνεργασία με την DAMAC υλοποιεί επένδυση 12,5 MW, με προοπτική τα 25 MW. Η Digital Realty έχει ήδη τρία data centers στην Αττική και σχεδιάζει άλλα δύο συνολικής ισχύος 22 MW. Η Data4 κατασκευάζει νέο κέντρο στην Παιανία, με προοπτική ανάπτυξης από τα 15 στα 90 MW. Είναι προφανές ότι το ενδιαφέρον των μεγάλων εταιρειών εστιάζεται στην Αττική και όχι στη Δυτική Μακεδονία.
Οι ανακοινώσεις περί 500 θέσεων εργασίας από το data center είναι παραπλανητικές. Τα data centers είναι επενδύσεις εξαιρετικά χαμηλής έντασης εργασίας. Η πλειοψηφία των θέσεων αφορά φύλαξη, καθαριότητα και τεχνική υποστήριξη. Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, ένα data center 200 MW της OpenAI στο Τέξας θα απασχολεί μόλις 100 εργαζόμενους. Άρα, το αντίστοιχο των 300 MW δεν μπορεί να δημιουργήσει 500 θέσεις.
Επίσης, ο ισχυρισμός ότι γύρω από ένα data center αναπτύσσεται οικοσύστημα καινοτομίας, με startups και μηχανικούς AI, δεν επιβεβαιώνεται από τα δεδομένα. Τα data centers είναι υποδομές αποθήκευσης και επεξεργασίας δεδομένων, όχι κόμβοι τεχνολογικής ανάπτυξης. Καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας και καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις. Για να τροφοδοτηθούν, σχεδιάζεται και νέα μονάδα ηλεκτροπαραγωγής που θα χρησιμοποιεί εισαγόμενο φυσικό αέριο – προς όφελος φυσικά των προμηθευτών και εισαγωγέων.
Η ΔΕΗ μέχρι τον Φεβρουάριο του 2022 κατείχε το 100% των μετοχών του Διαχειριστή Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ). Ωστόσο, τον Φεβρουάριο του 2022 ολοκληρώθηκε η πώληση του 49% των μετοχών του ΔΕΔΔΗΕ στη Macquarie Asset Management, έναντι €1,32 δισ. Συνεπώς, η ΔΕΗ διατηρεί το 51% των μετοχών του ΔΕΔΔΗΕ, και παραμένει υπεύθυνη για τη χωρητικότητα, την επέκταση και την αναβάθμιση των δικτύων μέσης και χαμηλής τάσης, που είναι οι κρισιμότεροι παράγοντες για την αντοχή, την ανταγωνιστικότητα και την ευρωστία του ελληνικού ηλεκτρικού δικτύου μεταφοράς και διανομής.
Το ζήτημα αυτό είναι κρίσιμο για όλη τη χώρα, καθώς η Ελλάδα βρίσκεται σε μεγάλη υστέρηση σε αυτόν τον τομέα, και η ευθύνη ανήκει στη ΔΕΗ και στην κυβέρνηση. Η ένταξη έργων αυτής της κατηγορίας στο Ταμείο Ανάκαμψης είναι εξαιρετικά χαμηλή, καθώς έχει εγκριθεί μόλις €172 εκατομμύρια για το σύνολο της χώρας. Η έλλειψη επενδύσεων και οι περιορισμένες πρωτοβουλίες για την αναβάθμιση του δικτύου αποτελούν σοβαρό εμπόδιο για την ανάπτυξη της ενέργειας και τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων, ειδικά στη Δυτική Μακεδονία και άλλες περιοχές της χώρας.
Η Δυτική Μακεδονία, παρά τις συνεχείς προσπάθειες, παραμένει σε εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση και συνεχίζει να αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις σε αυτόν τον τομέα. Η ανάγκη για αλλαγή στρατηγικής στον ενεργειακό τομέα είναι επιτακτική. Για να υπάρξει πραγματική πρόοδος και για να γίνει η χώρα ενεργειακά βιώσιμη και ανταγωνιστική, απαιτείται μια ριζική αναθεώρηση της πολιτικής και του μοντέλου ανάπτυξης στον τομέα της ενέργειας. Αυτή η αλλαγή είναι συνυφασμένη με μια γενικότερη πολιτική αλλαγή στη χώρα.
Η απόφαση για αυτήν την αλλαγή θα πρέπει να προέλθει από τον ελληνικό λαό, και αυτή η βούληση εκτιμάται ότι θα εκφραστεί με καταλυτικό τρόπο, δίνοντας έτσι την ευκαιρία για μια νέα πορεία που θα εξασφαλίσει μια πιο βιώσιμη και αναπτυξιακή στρατηγική για το μέλλον.
