Η συνείδηση είναι η θεμελιώδης ικανότητα που επιτρέπει στον άνθρωπο να βιώνει τον κόσμο γύρω του, να αισθάνεται συναισθήματα, να σκέφτεται, να ονειρεύεται και να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον. Εδώ και δεκαετίες, επιστήμονες προσπαθούν να εντοπίσουν την ακριβή θέση της συνείδησης στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Πιο συγκεκριμένα, η ανακάλυψη της περιοχής του εγκεφάλου που υποστηρίζει τη συνείδηση παραμένει ένα από τα πιο ακανθώδη και πολυσυζητημένα θέματα στη νευροεπιστήμη. Μια νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα, προσπαθεί να ρίξει φως σε αυτό το μυστήριο, εστιάζοντας στις περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με τη συνείδηση.
Στη μελέτη συμμετείχαν 256 άτομα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και την Κίνα, τα οποία παρακολούθησαν εικόνες κατά τη διάρκεια της μέτρησης της ηλεκτρικής και μαγνητικής δραστηριότητας του εγκεφάλου, καθώς και της ροής του αίματος σε αυτόν. Οι ερευνητές προσπάθησαν να παρακολουθήσουν την ενεργοποίηση διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου ενώ οι συμμετέχοντες έβλεπαν εικόνες και αντιδρούσαν σε αυτές, προκειμένου να εντοπίσουν ποια τμήματα του εγκεφάλου συνδέονται με τη συνείδηση.
Τα ευρήματα της μελέτης ήταν αποκαλυπτικά και, όπως εξηγούν οι ερευνητές, υποδεικνύουν ότι η συνείδηση ενδέχεται να μην εντοπίζεται στις περιοχές του εγκεφάλου που παραδοσιακά θεωρούνταν υπεύθυνες γι’ αυτήν. Αντί να βρίσκεται στις μετωπιαίες περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες συνδέονται με τη σκέψη και τις ανώτερες γνωστικές διαδικασίες, όπως η λήψη αποφάσεων και η κοινωνική συμπεριφορά, η συνείδηση φαίνεται να αναδύεται στις αισθητηριακές περιοχές του πίσω μέρους του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνες για την επεξεργασία της όρασης και της ακοής.
Ο επικεφαλής της μελέτης, νευροεπιστήμονας Κριστόφ Κοχ από το Ινστιτούτο Άλεν στο Σιάτλ, αναφέρει ότι η ανακάλυψη αυτή θέτει σε αμφισβήτηση τις δύο κυριότερες θεωρίες για τη συνείδηση. Η πρώτη, η Θεωρία του Παγκόσμιου Νευρωνικού Χώρου Εργασίας, υποστηρίζει ότι η συνείδηση προκύπτει από τη δραστηριότητα των μετωπιαίων περιοχών του εγκεφάλου, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη λήψη αποφάσεων και τις ανώτερες γνωστικές διαδικασίες. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι πληροφορίες που υποστηρίζουν τη συνείδηση μεταδίδονται σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου.
Η δεύτερη θεωρία, η Θεωρία της Ολοκληρωμένης Πληροφορίας, προτείνει ότι η συνείδηση είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης και συνεργασίας διαφορετικών τμημάτων του εγκεφάλου που εργάζονται συλλογικά για την ενσωμάτωση πληροφοριών που βιώνονται συνειδητά. Ωστόσο, η μελέτη αυτή δεν επιβεβαιώνει καμία από αυτές τις θεωρίες, αφού τα ευρήματα δείχνουν ότι η συνείδηση δεν προκύπτει από την εξάπλωση πληροφοριών στις μετωπιαίες περιοχές του εγκεφάλου, όπως προέβλεπε η Θεωρία του Παγκόσμιου Νευρωνικού Χώρου Εργασίας.
Συνείδηση και αισθητηριακές περιοχές του εγκεφάλου
Η μελέτη υποδεικνύει ότι η συνείδηση είναι πιο έντονα συνδεδεμένη με τις περιοχές του οπίσθιου φλοιού του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνες για την επεξεργασία των αισθητηρίων πληροφοριών, όπως η όραση και η ακοή. Ο Κοχ επισημαίνει ότι οι περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού, που παραδοσιακά θεωρούνταν κεντρικές για τη συνείδηση, ενδέχεται να μην εμπλέκονται άμεσα στην εμπειρία της συνείδησης, αν και είναι ζωτικής σημασίας για τις ανώτερες γνωστικές διαδικασίες.
Οι ερευνητές σημειώνουν ότι η εμπειρία της συνείδησης δεν περιορίζεται μόνο στην αντίληψη ενός ερεθίσματος, αλλά σχετίζεται με την ικανότητα του ανθρώπου να συνειδητοποιεί αυτό που βλέπει ή ακούει. Για παράδειγμα, η συνείδηση δεν περιορίζεται στο να βλέπει κανείς μια εικόνα, αλλά στην ικανότητά του να αντιλαμβάνεται και να αναγνωρίζει το αντικείμενο ή το πρόσωπο που βλέπει, όπως εξηγεί ο Κοχ.
Η ανακάλυψη αυτή έχει σημαντικές κλινικές εφαρμογές, ιδιαίτερα για την παρακολούθηση ασθενών σε κώμα ή σε βλαστική κατάσταση. Σήμερα, οι γιατροί βασίζονται σε κλινικά κριτήρια για να εκτιμήσουν την κατάσταση συνείδησης αυτών των ασθενών, ενώ σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει ανταπόκριση για αρκετές ημέρες, η απόφαση για απόσυρση της θεραπείας συχνά βασίζεται στην υποκειμενική εκτίμηση της κατάστασης.
Ο Κοχ αναφέρει ότι, σύμφωνα με προηγούμενη έρευνα, περίπου το 25% των ασθενών σε κώμα ή σε βλαστική κατάσταση μπορεί να διατηρούν συνείδηση, αλλά να μην είναι σε θέση να την εκφράσουν. Με την κατανόηση των περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη συνείδηση, οι γιατροί θα είναι σε θέση να ανιχνεύουν αυτή τη “κρυφή” συνείδηση, κάτι που θα μπορούσε να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται τέτοιες καταστάσεις και να βοηθήσει στις αποφάσεις περί θεραπείας.
Η νέα μελέτη ρίχνει φως στη σύνθετη φύση της συνείδησης, αμφισβητώντας τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τον εγκέφαλο και ανοίγοντας νέες δυνατότητες για τη μελέτη της. Η κατανόηση των περιοχών του εγκεφάλου που συνδέονται με τη συνείδηση μπορεί να έχει ευρείες εφαρμογές στην κλινική ιατρική και να βοηθήσει στην ανάπτυξη νέων μεθόδων για την αξιολόγηση της συνείδησης σε καταστάσεις όπως το κώμα ή η βλαστική κατάσταση. Οι ερευνητές ευελπιστούν ότι οι μελλοντικές έρευνες θα επιτρέψουν τη δημιουργία νέων εργαλείων για την ανίχνευση και τη μέτρηση της συνείδησης στον εγκέφαλο, βοηθώντας έτσι στην καλύτερη φροντίδα των ασθενών και στην πιο ολοκληρωμένη κατανόηση της ανθρώπινης συνείδησης.
